NİCE YÜZYILLARA

Fransa’da Ulusal Meclis seçimlerinin ikinci turu 19 Haziran 2022 tarihinde tamamlandı. Cumhurbaşkanı Macron’un MoDem ve Horizon gibi partilerin katılımıyla oluşturduğu ‘Ensemble’ (Birlikte) ittifakı yüzde 38,6 oyla 577 sandalyeli Ulusal Mecliste ancak 245 milletvekili çıkarabildi. Ensemble ittifakı Ulusal Mecliste mevcut siyasi partiler arasında birinci sıradaki yerini korumakla birlikte mutlak çoğunluğu kaybetti.Ensemble ittifakının, salt çoğunluk olan 289 oya ulaşması için 44 milletvekilinin desteğine ihtiyacı var.

Melenchon liderliğindeki sol ittifak NUPES, 142 milletvekiliyle Ulusal Meclisteki en güçlü ikinci grup haline geldi. Üçüncü sırayı ise Marine Le Pen’in aşırı sağcı Ulusal Birlik (RN) partisi aldı. Ulusal Birlik partisi büyük bir başarı elde ederek sandalye sayısını 89’a yükselti ve böylece ilk kez Ulusal Mecliste grup kurma imkanını kazandı. Yorumcular, bu durumun Fransa’nın ve Avrupa’nın geleceği açısından ne anlama geldiğini tartışıyor.

Beş yıl önce Büyük Britanya Brexit yönünde oy kullanmışken, İtalya popülizm ile boğuşurken, Almanya’da Bundenstag’a II.Dünya savaşında sonra ilk kez neredeyse 100’e yakın aşırı sağ milletvekili seçilirken Fransa, En Marche hareketinin lideri Avrupa entegrasyonunu destekleyen, merkez ve liberal siyasi görüşlere sahip Macron’u Elysee Sarayına taşıyarak farklılaşma göstermişti.

Fransa, 1958 yılında 5. Cumhuriyet ile birlikte ‘başkanlık’ ve ‘parlamenter’ sistemi birleştirip Cumhurbaşkanının hayli güçlü olduğu (yarı başkanlık) bir sistem kurdu. Ancak, 5. Cumhuriyet Anayasasının, güçlü bir yürütme tesis ederken güçler ayrılığına da çok kuvvetli vurgu yaptığı bilinen bir gerçek. Hal böyle olmakla birlikte, Macron’un tüm gücü Elysee Sarayında topladığı, devlet kurumlarını devre dışı bıraktığı ve sivil toplumla yani halkla irtibatını kopardığı yönünde yoğun eleştiriler var. Fransa’dan gelen yorumlara bakıldığında seçim sonuçları, Macron’un halkına tepeden bakan, ihtiyaç ve itirazlarına kulağını tıkayan  şahsileşmiş yönetim tarzına tepki niteliği taşıyor. Fransa sonuç olarak yarı başkanlık sistemiyle yönetilse de bir parlamenter demokrasi. Görünen o ki Fransız halkı yönetici seçkinlerine ciddi bir tepki ortaya koyarak Elysee Sarayının iktidarın merkez üssü olması durumuna son vermek istedi.

Nisan 2022 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ikinci turda aşırı sağcı Le Pen’e karşı Macron’u destekleyen Fransızlar açık ara ile Macron’u Cumhurbaşkanı seçmişti. Ancak, Ulusal Meclis seçimlerinde yukarıda değindiğim gerekçelere bağlı olarak bu kez Macron’a faturayı kestiği anlaşılıyor. Bu sonuçlar, kuvvetler ayrılığının Fransızlar açısından arzettiği önemi ortaya koyması bakımından da ilginç. Seçmen, Macron’a Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde vermiş olduğu desteği Ulusal Meclis seçimlerinde dengelemiş oldu. Böyle bir gelişme ilk kez François Mitterand’ın Sosyalist Partisi’nin iktidara geldiği 1988 yılında yaşanmıştı. Ancak, Sosyalistlerin Ulusal Mecliste salt çoğunluğu yakalamaları için aradaki farkın çok az olması nedeniyle muhalefetle yapılan görüşme ve pazarlıklar neticesinde yasaların geçmesi sağlanabiliyordu. Fransa son yirmi yıldır ilk kez Cumhurbaşkanının Ulusal Mecliste mutlak çoğunluğa sahip olmamasına şahit oluyor.

Aşırı sağ ve sol Ulusal Mecliste sandalye sayısının yarısını kontrol edecek duruma geldi. Anti Amerikancı ve Nato karşıtı, AB’yi sorgulayan ve Kremlin muhibbi olarak tanınan Melenchon muhalefetin lideri konumuna gelmiş durumda. Melechon belli politikalardaki fikir ayrılıklarına rağmen seçimlerde komünistleri, sosyalistleri, yeşilleri tek bir çatı altında toplamayı başardı. Ancak, seçimlerden sonra ittifakı oluşturan partiler Melenchon’un ittifakın Ulusal Mecliste NUPES çatısı altında tek bir grupla temsil edilmesi önerisini kabul etmediler.

Macron seçimlerde Fransa’da toplumda görülen derin kutuplaşmanın üstesinden gelmeyi başaramadı. Seçim sonuçları, sokaklarda artık Sarı Yeleklilerin gösterilerine şahit olunmasa da halktaki öfke ve kırgınlığın artarak devam ettiğini yansıtıyor. Fransızlar Macron’un geçtiğimiz 5 yıllık görev süresinde sorunlarına çözüm bulmak bir yana uyguladığı politikalar sonucu bu sorunların giderek derinleşmesine neden olduğuna inanıyorlar.

Macron’un Ulusal Meclisten yasa geçirebilmesi için bundan sonra ortaklıklara ihtiyacı olacak. Önümüzdeki beş yılın,süreyi tamamlamayı başarır ve anayasal yetkisini kullanıp parlamentoyu feshetmezse, zor geçeceğinin işaretleri şimdiden ortada.

Macron bu durum karşısında yasa geçirebilmek için daha fazla mücadele etmek ve müzakere yöntemiyle bir orta yol bulmak zorunda kalacak. Bir önceki Cumhurbaşkanlığı dönemindeki tutumu dikkate alındığında Ulusal Meclisteki diğer siyasi partilerle diyalog ve müzakereye açık olmadığı yönünde bir intiba mevcut. Bazı yorumcular, Parlamentoda Macron’un partisi LREM’in (La Republique En Marche) çoğunluğa sahip olması nedeniyle kendi milletvekilleriyle dahi diyalog kurmadan talimat verir bir şekilde yasaların geçmesini sağladığını ifade ediliyorlar. Macron’un ne diğer siyasi parti yöneticileriyle, ne milletvekilleriyle, ne yerel yöneticilerle, ne sendikalarla ne de sivil toplum örgütleriyle istişarede bulunmadan yönetmeyi tercih ettiği getirilen eleştiriler arasında önemli yer tutuyor. Bu durumun, seçmenlerin, Macron’un aşırı merkeziyetçi bir şekilde ülkeyi yönetmesine son vermek için harekete geçmelerine neden olduğu ifade ediliyor. Fransızların, ‘şaraba su katmak’ olarak tanımladıkları müzakere ve diyalogla orta yolun bulunmasına Macron’un itibar etmemesine tepki gösterdikleri anlaşılıyor. Seçimlerin sonucunun ortaya koyduğu gerçek Fransızların Macron’un yetkilerini sınırlamak güdüsü ile hareket ettiğini gösteriyor. Macron’un, bu yeni döneminde geçmişte uyguladığı yöntemlerle ülkeyi yönetemeyeceği genel kabul gören bir kanaat. Nitekim, seçimlerin hemen akabinde, seçim sonuçları ve parlamento gerçeğine bağlı olarak ülkeyi kolektif bir şekilde yönetmeyi öğrenmeliyiz açıklamasını yapmak zorunda kaldı.

Macron’un  Ensemble ittifakının Ulusal Mecliste salt çoğunluğu kaybetmesi, emeklilik yaşının 62’den 65’e çıkarılması, vergi indirimleri, satın alma gücünü artıracak önlemler, eğitim gibi alanlarda seçim vaatleri arasında yeralan kritik reformların kabul edilmesi için diğer partilerin desteğine ihtiyaç duyulması sonucunu ortaya çıkardı.

Macron’un parlamentoda işbirliği açısından güvendiği ve nispeten benzer siyasi görüşleri paylaşan 64 milletvekili ile temsil edilen Cumhuriyetçiler (LR) ise herhangi bir koalisyona karşı olduklarını ve muhalefette kalacaklarını ancak Ulusal Meclise sunulacak yasalara göre değerlendirmelerini yapıp yapıcı bir muhalefet sergileyeceklerini açıkladılar.

Fransa’yı siyasi belirsizliğin beklediğine kesin gözüyle bakılıyor. Macron’un Ulusal Mecliste gerek aşırı sağ gerek aşırı sol partilerin yoğun muhalefetiyle karşılaşacağı ifade ediliyor.  Bununla birlikte, sol ittifakı oluşturan partilerin tek bir blok halinde hareket etmeyip münferit politikalar izlemeleri de ihtimal dahilinde. Nitekim, Komünistler Ulusal Meclise sunulan her yasayı tek tek değerlendirerek tutum belirleyeceklerini açıkladılar.

Siyasi çekişmeler Fransa’yı yönetilemez duruma getirdiği ve gerekli reformların yapılamadığı bir ortama sürüklediği takdirde önümüzdeki ilk baharda Macron’un anayasal hakkını kullanarak parlamentoyu feshederek seçimleri yenileyebileceği konuşulan seçenekler arasında. Böyle bir gelişme olduğu takdirde, seçmenin Fransa’yı siyasi kilitlenmeden kurtarmak ve reformların önünü açmak için Macron’a desteğini artırabileceği ileri sürülüyor.

5 Temmuz tarihinde parlamentoda yapılacak yeni hükümetin güven oylamasından çıkacak sonuç bir bakıma geleceğin işareti olacak. Muhalefette yeralan siyasi partilerin siyasi çekişmeler nedeniyle Fransız halkının yararına olan yasaların çıkarılmasını engellemeleri seçmenler nezdinde bu partileri zor duruma sokacağından bazı temel reformların yapılacak pazarlıklar neticesinde Ulusal Meclisten geçirilmesi de ihtimal dahilinde. Bu arada, parlamenter demokrasiyi güçlendirmesi ve Fransız halkına sesinin daha fazla duyulduğunu hissettirmesi bakımından seçim sonuçlarını yararlı görenlerin de sayısı da az değil.

Yeni Ulusal Meclisin oluşumu zayıflamış olan pozisyonu nedeniyle Macron’un uluslararası meselelerden ziyade iç siyasi krizlere odaklanmasına sebebiyet verebilir. Merkel’in geçtiğimiz yıl görevden ayrılmasıyla birlikte Avrupa’nın liderliğine soyunan Macron’un iç siyasi çekişmeler ve pazarlıklar oldukça zamanını alacağa benziyor.  Avrupa’nın geleceğine yönelik bazı hamlelerinde Macron, AB’ye şüpheyle yaklaşan Melenchon ve Le Pen’in   muhalefetiyle karşılaşacaktır. Ancak, yarı başkanlık sisteminde önemli ölçüde yetki sahibi olduğu dış politika alanında eli nispeten daha rahat. Buna rağmen, dış politika tercih ve kararlarına meşruiyet kazandırmak için Ulusal Meclisin desteğine ihtiyaç duyacaktır.

Donald Trump, 2016 yılında kazandığı başkanlık seçimlerinde kampanyasını “Önce Amerika” sloganı üzerine kurmuştu. Başkanlık koltuğuna oturduktan sonra da,  dış politika uygulamalarında seçmenlerine verdiği bu söze bağlı kaldı. ”Önce Amerika”nın diplomasideki anlamı, Amerikan çıkarını gördüğüm yerde, benim için evrensel insan haklarıymış, uluslararası davranış normlarıymış, çevre sorunlarıymış,  hiçbirinin hükmü yoktur demektir. Herhangi bir gerekçe göstermeden, ilk icraatların biri olarak, 7 Müslüman ülkeden gelen herkesi terörist ilan edip Amerika’ya girişlerini yasaklaması, insanlık için büyük önem taşıyan Paris İklim Sözleşmesinden ve Orta Menzilli Nükleer Kuvvetler Anlaşması’ndan(INF) çekilmesi, BM İnsan Hakları Konseyi toplantılarına katılmaması hep bu” Önce Amerika”  politikasının ürünleridir.

Joe Biden’ın başkanlık yarışında kullandığı slogan ise,” Amerika tekrar geri geldi” oldu. Biden öncelikle, demokrasi, insan hakları, basın özgürlüğü gibi kavramları dış politika öncelikleri arasına alarak bozulan Amerika imajını düzeltmeye çalıştı. Beklenti, Biden yönetimindeki Amerika’nın aynı zamanda küresel barışın korunması için sorumluluk üstlenerek uluslararası ilişkilerde ağırlığını koyacağı, yeniden dünyaya liderlik etmeye başlayacağı ve baskı rejimleri altında kıvranan mazlum halklara sahip çıkacağı yönündeydi. Maalesef, Biden’in 8 aylık başkanlık dönemi, bu beklentileri boşa çıkardı. Suriye, Filistin, Kıbrıs, Yukarı Karabağ gibi bölgesel sorunlarda Trump politikaları aynen devam ettirildi. Terör örgütleriyle temas ve verilen destek sürdürüldü. En büyük fiyasko ise Trump’ın büyük bir basiretsizlikle açıkladığı Afganistan’dan çekilme kararını hızlandırarak uygulamasında yaşanıyor. Afganistan’da havaalanından gelen yürek parçalayıcı görüntüler, Taliban’dan ziyade, Amerika’nın itibarına zarar verdi. “Ben vatandaşlarımı çıkarırım, geride kalanlara ne olursa olsun” demek, Trump’ın “Önce Amerika”sına mı? Biden’ın, “Amerika tekrar geri geldi”sine mi uyuyor? Artık siz karar verin.

Bir yerde dünyanın en gelişmiş ekonomisine, en güçlü ordusuna sahip olmak, illa diplomaside başarı getirmiyor. Afganistan’ın geleceği açıkta bırakılarak, tarih vermek suretiyle tüm yabancı askerlerin çekilmesini öngören bir anlaşmaya imza atmak, ne diplomasiyle, ne de askeri stratejiyle izah edilebilir.

Türkiye’de pek sevilmeyen, eski Yunanistan Dışişleri Bakanı Teodoros Pangolos, bir mülakatında, “Pahalı silah sistemlerine sahip olmaktansa, akıllı diplomatlarımın olmasını tercih ederim” demişti. Ne kadar doğru söylemiş. Her yeni başkan seçildiğinde, büyükelçilerin yarıdan fazlasını değiştirirseniz, dışişleri kadrolarının üst yönetimini tamamen yenilerseniz, geçmişten ders alma imkânını da kaybedersiniz. Vietnam, Irak, Afganistan gibi daha çok bozgunlar yaşarsınız.

Geçmişte, James Bond filmlerinde CIA ajanlarının serüvenlerini izlerdik. CIA’nın çeşitli  entrikalarla  hükûmetleri nasıl devirdiğinin hikayelerini dinlerdik. Hatta aydınlatılamayan her komplo teorisinin ardında ”mutlaka CIA’nin parmağı var” derdik. Oysa Afganistan’daki öngörüsüzlük, CIA’nin denildiği kadar da becerikli olmadığını  gösterdi. Önce altı ay, geçen hafta da en az bir ay dayanır diye rapor verdikleri Kabil, üç gün içerisinde teslim oldu. Aynı CIA, Körfez krizi sırasında da Başkan Bush’u, Saddam’ın Irak’ta kitle imha silahları barındırdığına ikna ederek savaşa sokmamış mıydı? Sonra bu silah depolarından hiçbiri bulunamadı.

Taliban yeni bir örgüt değil, en az 30 yılı aşkın bir süredir ortalıklarda.1996-2001 yılları arasında da Afganistan’ı yönetti. Sovyet işgaline direnebilsinler diye zamanında Amerika tarafından desteklenmiş. Ama asıl palazlanması Pakistan istihbaratı ISI‘nin eseri. Büyük Orta Doğu projesinin ortaya atıldığı ilk yıllarda, nasıl bir ılımlı İslam modası vardıysa, bugünlerde de Taliban’ı katı şeriat kurallarını uygulamaktan vazgeçmiş, kendisini yenilemiş, uzlaşıcı, barışçıl, bir örgüt olarak pazarlamak modası var. Oysa adamların tek emeli, İslam devletini ilan edip şeri kuralları uygulamak. Çağdaş olmak gibi bir dertleri yok. Televizyonlarda seyrettiğimiz Cumhurbaşkanlığını işgal eden Taliban liderleriyle, havaalanında canları pahasına kaçmaya çalışan Afganlılar arasında, görüntü itibarıyla, en az 500 yıllık bir medeniyet farkı var. Taliban’ın Kabil kapılarına dayandığı birinci gün, sözcüleri Süheyl Şahin, BBC muhabirine verdiği mülakatta hicaba bürünmeleri şartıyla, kadınların yanlarında kocaları olmadan sokağa çıkmalarına izin verileceğini müjdeledi. “Şecaat arz ederken, sirkatin söylemek”  tam da bu olmalı. Maalesef insan hakları deyince çifte standartta sınır tanımayan Batı da, Taliban’ın takiyelerine inanıyor, daha doğrusu inanmak işine geliyor. Kobani için Dünya’yı ayağa kaldıran insan hakları örgütleri nerede?

Taliban sözcüleri, basın toplantıları düzenleyerek, mülakatlar vererek barış taarruzuna devam ediyorlar. Ancak ikinci Taliban döneminin  uygulamalarına  ilişkin gelen ilk haberler, o kadar da parlak değil. Hırsızlıkla suçlanan bir Afganlının katrana batırılarak Kabil sokaklarında dolaştırılmasının, Celalabad’daki karşı gösterilerde, sivil halkın üzerine ateş açılmasının görüntüleri medyada yer almaya başladı bile. Taliban’a bağlı “selametin melekleri” militanlarının ev ev dolaşarak rejim muhaliflerini katlettiklerine, hicabı reddeden kadınların infaz edildiklerine dair İngiliz basınında yerel kaynaklara dayandırılan iddialar var. Değişen Taliban’dan gelen ümit verici mesajlar bunlarsa, vay halimize.

Kabil Havaalanı’ndaki Türk askerinin yeni misyonu

Türk askerine önerilen Kabil Havaalanı’nın Taliban’a karşı korunması misyonunda da sanki ufak bir değişiklik olmuşa benziyor. Pentagon Sözcüsü Kirby hafta başındaki basın toplantısında, ”Amerikan güçlerinin tahliye uçuşlarının yapılabilmesini amacıyla, havaalanının temizlenmesi için Türk askerleriyle birlikte çalıştıklarını” söyledi. Havaalanından temizlenecek olanlar ise Taliban değil, Taliban’dan kaçmaya çalışan Afganlılar. Herhalde tahliyeler bitince bir sonraki aşama da havaalanını Taliban’a teslim etmek olacak. Havaalanının korunacak düşmanı kalmadığına göre, işletmesine talip olacaklar çok çabuk bulunur.