ATATÜRK’TEN İSVEÇ VELİAHTI’NA ÇANKAYA KÖŞKÜ’NDE YEMEK VE 72 YIL SONRASI

Japonya’daki imparatorluk sistemi muhtemelen dünyanın en eski monarşisidir. İmparatorluk ailesinin geçmişi Japon kaynaklarında kesintisiz olarak 2600 yıl öncesine kadar götürülmektedir. Japonya İmparatoru da bugün dünyada “imparator” unvanını taşıyan yegâne devlet başkanıdır. Tarih içinde dönem dönem çeşitli yetkileri elinde bulunduran Japon imparatorları İkinci Dünya Savaşı sonrası tamamen sembolik bir konuma indirgenmişlerdir. Halk nezdindeki çok saygın mevkileri devam etmekle birlikte, ülke yönetiminde en küçük bir rol ve ağırlıkları yoktur. Türkiye’den Tokyo’yu ziyaret eden dönemin cumhurbaşkanı ve meclis başkanı kendisini Türkiye’ye davet ettiklerinde bile, “Bunu hükümetim bilir” cevabını almışlardır.

Benim görevim sırasında İmparator Akihito, yani şimdiki imparatorun babası görevde idi. Güven mektubumu ona sundum. İki atın çektiği bir imparatorluk kupa arabası içinde ve geleneksel kıyafetlerini giymiş saray muhafızlarının eşliğinde saraya gidiş ve geliş hoş bir anı idi. Yol üzerindeki turistlere de bol bol fotoğraf çekme fırsatı verdi. Saray derken Avrupa’daki saraylar ya da bizim Dolmabahçe benzeri ihtişamlı yapılar akla gelmesin. Son derece mütevazı, basit ve sade döşenmiş, minimum düzeyde eşya bulunan mekânlardır. Tokyo’daki yıllarımda evlerini görmek imkânı bulduğum Veliaht Prens ile bir başka prens ve prensesin saray bahçesindeki evleri de küçük ve bizim Türkiye’deki evlerimizden daha gösterişsiz binalardır.

Ülkedeki usule göre Tokyo’da 2 yılını tamamlayan büyükelçiler 3-4 kişilik gruplar halinde İmparator ve İmparatoriçe ile çaya, 3 yılını tamamlayanlar da yemeğe davet edilirler. Böylelikle İmparator ve İmparatoriçe ile çok yakından tanışmak fırsatını elde ederler. Ben bunlara ilaveten bir defa Cumhurbaşkanı Gül’ün ziyareti vesilesiyle verilen yemekte İmparator’un masasında bulundum, bir kere de Meclis Başkanı Mehmet Ali Şahin Tokyo’ya geldiğinde İmparator tarafından kabul edildik. Ayrıca, yılda birkaç defa da doğum günü, yeni yıl, ilkbahar partisi gibi vesilelerle tüm kordiplomatik ile birlikte İmparator’un sarayına giderdik.

İmparator ve İmparatoriçe ile bir arada olduğumuz bu vesilelerde en dikkatimi çeken iki husustan biri, yukarıda değindiğim gibi mekânların sadeliği, diğeri de bu yaşlı çiftte hayranlıkla gözlemlediğim nezaket ve tevazu idi. Her ikisi de o sırada 70 yaşını çoktan geçmiş İmparator ve İmparatoriçe karşılama ve uğurlamada karşımda iki büklüm eğilip Japon usulü selam veriyorlar, insanı o nezaketleri ile adeta eziyorlardı. Tabii bu davranışları şahsıma münhasır olmayıp, geleneksel Japon zarafetinin bir parçası idi.

Bugün Japon imparatorluk ailesi 20 kişi civarında küçük bir gruptan oluşur. Ailenin kadın üyeleri, yani prensesler aile dışından birisiyle evlendikleri zaman-ki artık hep öyle olmaktadır- imparatorluk ailesi mensubu olmak sıfat ve imtiyazlarını kaybetmekte, halktan biri haline gelmektedirler. İmparatorluk ailesinin sınırlı sayıda üyeden oluşuyor olması, yakın tarihte hanedanda bir “veliaht” sorunu da ortaya çıkarmıştı. Benim görevde olduğum sırada ailede erkek evlat kalmamıştı. Veliaht Prens Naruhito’nun bir kızı vardı ama kız çocukları tahta varis olamıyordu. Veliaht Prens’in kardeşi olan prens de iki kız çocuğu babası idi. Yani bir süre sonra ileride tahta aday erkek üye kalmayacaktı. Japonya’da uzun süre gündemi işgal eden bu konu, Veliaht Prens’in kardeşinin eşinin bir erkek çocuk dünyaya getirmesi üzerine şimdilik halledilmiş oldu.

İmparatorluk ailesinin İmparator ve Veliaht Prens dışındaki yetişkin üyeleri, sanılanın aksine çok sosyal ve dostluğa açık kişilerdir. Pek çoğu ülke dışında eğitim görmüştür. Hepsi “prens” ve “prenses” unvanı taşıyan bu kişilerle çeşitli vesilelerle sık sık karşılaşır, ölçülü de olsa bir ahbaplık tesis edebilirdik. Bunun tek istisnası Veliaht Prens idi (Şu andaki İmparator). Tüm Japonlar gibi fevkalade kibar ve nazik bir insandı ama belki de taşıdığı unvanın ağırlığından kaynaklanan çok “formel” ve mesafeli bir kişiliği vardı. Bu nedenle hiçbir davette görünmez, sadece saraydaki resmi törenlerde Veliaht sıfatıyla babasının, yani İmparator’un yanında bulunurdu.

2009 yılı Mart ayında İstanbul’da “5. Dünya Su Forumu” toplantısı yapılacaktı. Su kaynakları konusu Veliaht Prens Naruhito’nun özel ilgi alanı içinde olduğu için, toplantıya kendisinin katılacağı açıklandı. Bunun üzerine ben de Bakanlığa talepte bulunarak, İstanbul’da kendisine eşlik etmek istediğimi bildirdim. Talebim kabul edildi ve Veliaht Prens ile İstanbul’da birkaç defa yan yana gelmek fırsatını elde ettim. Toplantılarda haliyle Japonya’nın o zamanki Ankara Büyükelçisi Tanaka da hazır buluyordu. Büyükelçi Tanaka BM Genel Sekreter Yardımcılığı yapmış kıdemli bir diplomattı. Klasik bir Japon’dan ziyade Avrupai bir kişiliği vardı. Kendisiyle iyi dost olmuştuk. Veliaht için tekneyle düzenlediğimiz bir Boğaz gezisi sırasında yanıma gelerek “Veliaht’ı Tokyo’daki Türk büyükelçilik rezidansında bir akşam yemeğine davet etsene” dedi.

Doğrusu hiç düşünmemiştim. Zira Tokyo’da bulunduğum süre içinde Veliaht Prens’in şehirde sayıları 150’ye yaklaşan büyükelçiliklerden hiçbirinin davetine geldiğini görmemiş ve duymamıştım. Diğer prens ve prensesler arada sırada bu tür etkinliklere katılırlardı; bana da gelmişlerdi. Ama Veliaht Prens’in büyükelçilik yemek davetlerini kabul etmediğini biliyordum. Onun için ret cevabı alacağım bir daveti yapmak istemiyordum. Bu tereddüdümü Büyükelçi Tanaka’ya söylediğimde “İstisnalar her zaman mümkündür” deyip beni cesaretlendirdi. Teknemiz havanın yüzümüze güldüğü bir Mart gününde Boğaz’ın mavi sularında sağlı sollu eşsiz bir manzara içinde kayıp giderken daveti yaptım. Büyükelçi Tanaka da Tokyo’daki Türk büyükelçiliğinin dünyaca tanınmış Japon mimar Kenzo Tange’nin imzasını taşıdığını, binayı görmesinin kendisi için ilginç olacağını söyleyerek Veliaht’ın yanında beni destekledi. Baktım, Veliaht fazla nazlanmadan “Peki” dedi. Şaşırdım ve mutlu oldum. Bu hem benim hem de büyükelçiliğimiz için büyük bir onurdu; zira Veliaht Prens’in Tokyo’da bir yabancı büyükelçilikte bir davete, üstelik bir yemek davetine gelmesi, yukarıda da ifade ettiğim gibi fevkalâde nadir rastlanılan bir keyfiyetti. Yine de “Acaba nezaketinden mi vaziyeti böyle idare etti, gerçekten gelecek mi” diye bir şüphe de aklımdan geçmedi değil.

Tokyo’ya döndükten bir süre sonra Büyükelçilik kançılarya ve rezidansında uzun sürecek büyük bir tamirat başlattık. Ben de otele çıktım. Ama Veliaht’ın ofisi nezdinde daveti canlı tutmaya gayret ediyordum. Sonunda 2010 Nisan ayı başında bize tarih verildi. Yemek 26 Nisan 2010 akşamı olacaktı. Yemek için Tokyo’da çeşitli çevrelerden geniş bir üst düzey katılım düşünmüştüm. Ancak Veliaht yemeğin duyulmasını istemiyordu; zira duyulursa diğer büyükelçilikler için de bir emsal olacak, herkes davet etmek isteyecekti. Onun için daveti Veliaht Prens’le sınırlı tuttuk. Kendisinin büyükelçi unvanlı bir diplomatik danışmanı vardı, onu da çağırmak istedim; ancak saraydan bunun uygun olmadığı söylendi. Kurallar katıydı.

Veliaht Prens’in eşi Prenses Masako o sıralarda kendi içine çekilmiş, Tokyo’daki hiçbir resmi ve özel etkinlikte görünmüyordu. “Adjustment disorder” denilen bir rahatsızlığı olduğu açıklanmıştı. Japon Dışişleri’nde gelecek vadeden bir diplomat iken Prens Naruhito ile evlenmiş ve kariyerinden vazgeçmişti. Veliaht’ın eşi olarak bir yandan katı kuralların hüküm sürdüğü imparatorluk sarayındaki hiç de imrenilmeyecek tek düze hayat, diğer yandan da tahta varis olacak bir erkek evlat doğurması için aileden ve toplumdan gelen baskı Prenses’i bunaltmış, kabuğuna çekilmişti. Onun için yemeğe gel(e)medi. Dolayısıyla Veliaht yemekte yalnızdı. Büyükelçilikten iki müsteşar meslektaşım da eşleriyle birlikte yemekte hazır bulundu.

***

Yemek için haliyle çok özendim. Veliaht Prens’e Türk Büyükelçiliği’nde kuşkusuz Türk yemekleri ve tatlılarından oluşan bir mönü sunacaktık. Ana yemeği de “islim kebabı” olarak belirlemiştim. Ancak o tarihe kadar büyükelçilikteki yemeklerde hiç islim kebabı ikram etmemiştik. Aşçımız Hong Kong’da doğup İngiltere’de büyüyen bir Çinli idi; tabiatıyla Türk yemeklerinden anlamazdı. Onun için Büyükelçilikteki becerikli bir hanım memureyi işin içine kattım. İslim kebabını Veliaht Prens’e sunmadan önce tam dört gün dört ayrı “prova” yaptık, mutfakta islim kebap pişirdik. Sonunda istediğim kıvamda hazırlandığına kani oldum ve kendisine bu şekilde servis ettik. Memnuniyetle gördük ki, lezzet Veliaht Prens’in de damak tadına uygun geldi ve kendisine biraz daha ikram ettiğimizde hiç itirazda bulunmadan tabağına aldı.

Tokyo’daki binamız, yukarıda da belirtmiş olduğum üzere, dünyaca ünlü Japon mimar Kenzo Tange’nin eseridir. Tokyo’daki 150’ye yakın büyükelçilik rezidansı arasında, modern mimari olarak belki de en güzellerinden biridir. Ortasında minik bir bahçe ve bahçede fıskiyeli minik bir havuz vardır. Yemek salonu da bu bahçeye bakar. Yemekte geniş camlı salonun perdelerini açıp, yeşillikler içindeki bahçenin ışıklarla süslenmiş fıskiyesini görüntüye kattık. Hoş bir akşam, hoş bir ortam oldu.

Oxford eğitimli Veliaht Prens İngilizceyi rahat konuşuyordu. İmparatorluk ailesi mensupları kesinlikle siyasi konulara girmezlerdi. Onun için masada “dereden tepeden” sohbet ettik. Sohbetimiz yemek sonrası ayakta Türk kahvesi ile devam ederken, kendisine güzel rezidansımızı kısaca gezdirip bilgi verdim. Prens’in bizden ayrılacağı saat bile saray tarafından belirlenmişti; dışarıda bekleyen görevliler o saatte gelip kendisini aldılar.

Misafirimiz ayrılırken yemeğin sonunda sunduğumuz kazandibinden bir parçayı o sırada 8 yaşında olan kızı Prenses Aiko’ya götürmesi için dışarıda bekleyen bir görevlisine verdik. Veliaht Prens’e ayrıca yemekte servis ettiğimiz nefis Türk şaraplarından beyaz ve kırmızı olmak üzere iki şişeyi yardımcıları aracılığıyla hediye ettik.

***

Yemek böyle başladı ve bitti. Çok merak eden varsa, Veliaht Prens’e verdiğim yemeğin tam mönüsü şöyle idi:

Düğün Çorbası

Yeşil Salata

Su Böreği

İslim Kebabı

Domatesli Pilav

Dondurmalı Kazandibi

Beyaz/Kırmızı Şarap

Şampanya

Türk Kahvesi

***

Tokyo’da görev sürem bitip Türkiye’ye dönerken kendisine mütevazı evinde bir veda ziyaretinde bulundum. Her zamanki Japon nezaketi ile sunulan ve asırlardan süzülüp gelen geleneksel Japon zevki ve estetiğini yansıtan zarif fincanlar içinde yeşil çay içip bir süre sohbet ettik. Ayrılırken üzerinde imparatorluk arması bulunan gümüş kaplama küçük bir kutuyu bana hediye ederek uğurladı.

Şunu da ilave edeyim, Veliaht Prens Naruhito ilerleyen yaşından dolayı tahttan feragat eden babasının yerine, 1 Mayıs 2019 tarihi itibarıyla tarihteki 126. Japon İmparatoru olarak Krizantem Tahtı’nın yeni sahibi oldu.

Bu soruyu Türkiye’de kime sorsanız, Türklerin daha milliyetçi olduğunu söyler. Konuya yurt dışından bakınca, kimin daha milliyetçi olduğu  ise iki ülkenin de diasporalarına bakınca daha iyi görülüyor.

Çin’in başkenti Pekin’de görev yaparken, yakınımızda tipik bir Yunan Restoranı vardı. Mavi renkli tahtadan masa ve sandalyeler, dantelli beyaz masa örtüleri, duvarlarda Yunanistan’ın çeşitli şehirlerinden ve tarihi eserlerinden fotoğraf örnekleri, pencerelerde dantelli, renkli tığ işlemeli yöresel perdeler. Yemeklere gelince; Karnıyarık, musakka, türlü, tas kebabı, izmir köfte, fava, fırında  makarna, cacık ve tatlı olarak revani, kadayıf, baklava, şekerpare. Pekin’in şık San Li Tun semtinde bulunan Elçiliklerin çalışanları, uluslararası ticari şirketler ile mimarlık ofislerinin hem çalışanları, hem de müşterileri ile dünya mutfağı denemek isteyen Çinlilerin uğrak yeriydi.

Biraz ilerde de Türk dönercisi vardı. Merdiven altındaki giriş mekanını kiralamış, döner kesip ekmek arası yapıyor, kırmızı renkli bar sandalyelerinde önünüzdeki duvardaki uzun aynaya bakarak hızla yiyip gidiyorsunuz. Ne Türkiye’ye ait bir poster, ne de bir alamet. Güney Çin’e mal almaya gelen çok Türk olduğu için orada “Sultan”, “Padişah” gibi isimleri olan daha büyük Türk restoranları var tabi. Döner yanında her türlü kebap ve tatlı olarak da baklava ve Arap işi burma kadayıf yiyebilirsiniz. Çin’in güneyine ticaret için gelen bolca Arap da olduğu için Arap restoranları da mevcut. Orada da Arap yemekleri olan Şavarma (yani çevirme,  döner), her türlü kebap ve aynı burma kadayıfı   yiyebilirsiniz.

Şimdi siz Çinli olsanız sadece bu manzaraya bakarak, Türk yemeklerinin  Arap kebapları olduğunu, Yunanlıların ise daha nezih ve sofistike bir mutfağa sahip olduklarını düşünmeden edemezsiniz. Sokaktaki Çinli Türk Büyükelçisinin evindeki yemeklere davet edilemeyeceğine ve üç dört yılda bir kez yapılan ve genelde turizm firmaları temsilcileri ile ileri gelenlerin katıldığı etkisi sınırlı “Türk Yemekleri Haftalarını” göremeyeceğine göre, bu kanı Çinlide rahatlıkla yer eder. Büyükelçilik olarak ne yaparsanız yapın, bu kanıyı değiştirecek kadar geniş çevreye hitap edemezsiniz. O çevreye hitap edecek olan onların aralarında yaşayan diasporanızdır. Diaspora bunu yapmıyor, her işi Büyükelçiliğe bırakıyorsa  “Yunanlılar yemeklerimizi çalıyor” diye beyhude bağırıp dururuz.

Büyükelçi olarak görev yaptığım ve çok geniş bir Türk diasporasının yaşadığı Kırgızistan’da da durum buydu. Türk restoranı demek kebap evi demekti. Üstelik son derece ucuz ve sade bir ortamda. Türk restoran sahipleriyle konuştum. Kirası pahalı mekanlar kiralamışlardı ama üzerinde örtü yerine cam konmuş  alüminyum masa ve  sandalyelerde,  “Maşa Allah” kaligrafisi dışında bomboş duvarların içinde kebap, en fazla da kurufasulye-pilav servis ediyorlardı. Masaya örtü serersen çabuk kirlenir demelerinden masa-sandalyeler konusunda fazla bir şey yapmayacaklarını anladım ama  belki kendileri bulamıyordur, bulsalar kesin asarlar düşüncesiyle Türkiye temalı turizm posterleri ve İstanbul fotoğrafları gönderdim. Bir ay sonra bir Büyükelçi misafirimle tekrar gittiğimde posterleri asmamışlardı. “Neden” diye sordum. Her kesimden müşterileri varmış. Resim asarlarsa yanlış anlaşılır, müşteri kaybederlermiş. Yani restoran sahibinin derdi, bir yandan gurbette para kazanırken, bir yandan da güzel Türkiye’nin yemeklerinin, adetlerinin tanıtımını gönülden yapmak kesinlikle değildi. Sadece para kazanmaya bakıyor, masaya Çinlilerin “Yunan Gözü” dedikleri nazar boncukları süsler koyarlarsa gelmeyecek bir kaç müşteriden bile çekiniyor, yani ülkemizin tanıtımı yerine iki-üç müşterinin parasını yeğliyordu.

Şimdi dönelim Pekin’deki Yunan restoranına; Bir gün, sade Türk (Tabiatıyla menüde Yunan yazıyordu) kahvemi içtikten sonra içerde benden başka  müşteri kalmadığından restoran sahibini masama çağırdım. Restoranının çok güzel, yemeklerinin ise en az bir Türk’ün elinden çıkmış kadar leziz olduğunu söyleyip iltifat ettim ve restoranın her tarafının “Ben Yunan’ım” diye bağırdığını, bu kadar özenin bir maddi karşılığı olduğu için herhalde Yunan Büyükelçiliğinin turizm ve tanıtma bölümünün kendisine maddi katkıda bulunduğunu düşündüğümü söyledim. Tükürür gibi bir hareket yaptı ve “Tanrı belalarını versin. Gölge etmesinler yeter” deyiverdi. Maddi destek bir yana, Yunan Büyükelçiliği, verdikleri davetlerde başka restoranlara para öderken, bunun verdiği yemeklere ödeme yapmıyor veya çok geç ve nazla yapıyormuş. Büyükelçiliğin tüm kösteğine rağmen, ülkesini seven bir Yunanlı olarak, içinden geldiği ve kendisini Yunanistan’da hissettirdiği için kendi cebinden bu kadar harcama yaparak tipik bir Yunan restoranı havası vermiş.

Yurt dışındaki yaşayan insanlarımız arasında iftihar ettiğimiz, çok değerli insanlarımız vardır ve sayıları hızla artmaktadır. Ama kabul edelim, bir Yunanlı, Yunanistan’ın neresinden gelirse gelsin gönüllü Yunan milliyetçisiyken, Türkler genelde, “O’cu, Bu’cu veya Ora’lı, Bura’lı” kalıplarına sanki fazlaca ağırlık vermektedir. O sebeple 1,5 milyon Türk’ün yaşadığı ülkede, Bin beşyüz Yunan ve Kıbrıslı Rum ülkenin siyasal ve sosyal yaşamında çok daha etkin olabilmektedirler. Yurt dışındaki vatandaşlarımızın yaşadıkları ülkelere uyumları ve kendilerine güvenleri arttıkça bu tablonun da değişmesi kuşkusuz memnuniyet verici olacaktır.