“Hiç kimse bir senfoniyi ıslıkla çalamaz, bunun için bütün bir orkestra gerekir.” diyerek iş birliği ve dayanışmanın ortaya çıkaracağı armoninin önemini vurgulamış Halforld Luccock. Şayet iş birliği ve dayanışma olmadan aynı anda çalınan enstrümanlar armoniden ziyade ancak kaosu doğuracaktır. Bu açıdan dünyayı kalabalık bir orkestra gibi düşünebiliriz. Aynı her enstrümanın farklı sesi olması gibi her ülkenin de öyle ayrı yeri ve önemi vardır dünyada. Nasıl ki enstrümanların birbiriyle uyumlu çalınması esas ise bir senfoni için, dünya barışı ve huzuru için de ülkelerin birbirleriyle uyumlu olması şarttır. Bu uyum da ancak etkili iş birliği ve dayanışma ile mümkün olacaktır. İş birliği ve dayanışmanın sağlanmasındaki anahtar kelimelerden biri, belki de en önemlisi, şüphesiz ki iletişimdir. İyi iletişim her türlü ilişkide olduğu gibi uluslararası ilişkilerin de temelidir.
İşte tam bu noktada bahsedilmesi gereken en önemli aktörler diplomatlar ve dolayısıyla da uluslararası ilişkilerin sağlıklı bir şekilde yürütülmesi sanatı ve kontrol mekanizması olan diplomasidir. Diplomasi olmadan uluslararası ilişkilerin sağlıklı bir şekilde sürdürülebilmesi mümkün değildir. Nitekim diplomasinin etkinliğinin en az olduğu dönemler dünya savaşlarının meydana geldiği ve dünyaya kaosun hâkim olduğu dönemlerdir. Dolayısıyla diplomasi, uluslararası ilişkilerin barışçıl ve sağlıklı bir şekilde sürdürülmesini hedefleyen çok fonksiyonlu bir mekanizmadır.
Diplomasinin en önemli işlevlerinden biri ülkeler arasındaki en karmaşık, çözülmesi zor gözüken sorunlarda dahi müzakere yoluna başvurmasıdır. Tarihte yanlış anlaşılmaların veya küçük anlaşmazlıkların sebep olduğu savaş ve kayıpların birçok örneği vardır. Diplomasi bu noktada meydana gelebilecek en küçük zararı veya karmaşayı engellemeyi ve bunu yaparken de tarafların ulusal çıkarlarının gözetilmesini hedeflemektedir. Bir başka deyişle; diplomasi, uluslararası barışı kazan-kazan stratejisi temelinde maksimize etmek için uğraşır. Uluslararası düzeyde barışı sağlamak geniş kapsamlı bir çalışma gerektireceği için diplomasinin etki alanını sadece siyasi boyuta indirgemek yanlış olur.
Diplomasi, sadece siyasi değil, sosyal, kültürel ve ekonomi gibi alanlarda da çok etkindir. Örneğin; bugün dünyanın her yerinden öğrenciler yapılan uluslararası anlaşmalar ve Erasmus programı gibi programlar çerçevesinde farklı ülkelerde eğitim alabilmektedir. Aynı şekilde uluslararası ticaretin artması, farklı ülkelerin imal ettiği ve günlük hayatta dahi kullanıyor olduğumuz en basitinden en lüksüne kadar geniş bir ürün yelpazesi sunmuştur. Peki diplomasinin bu gibi faaliyetlerin hayata geçirilmesindeki rolü nedir? Eğitim, sağlık, ekonomi gibi her alanda uluslararası anlaşmalara imza atmanın en önemli gerekliliklerinden biri karşılıklı güven ilkesinin sağlanmış olmasıdır. Aksi halde verimli bir iş birliği mümkün olmayabilir. Tarafların birbirlerine tamamen güvenmelerine engel olan tereddütlerin en aza indirgenmesi veya yok edilmesi yine diplomatlar; yani diplomasi sayesinde gerçekleşir. Aslında bu bakımdan diplomasinin günlük hayatımıza da dahil olduğunu söyleyebiliriz. Nasıl ki insan karşısındakine güvenmeden sırrını paylaşmaz ve yakınlaşmaz ise devletlerin de birbirlerine güvenleri konusundaki şüphelerini gidermeden iş birliği yapmaları beklenemez. Buna karşın özellikle küreselleşmenin önemli boyutlara ulaşmasıyla birlikte devletler arası iş birliği de artmış ve diplomasi her alanda çok daha aktif bir hale gelmiştir.
Diplomasinin bir diğer işlevi ise bilgi toplama stratejisi sayesinde nasıl bir dış politika izlenmesi gerektiği konusuna açıklık getirmesidir. Diplomatlar kendi ülkelerini temsil etmek üzere atandıkları ülkelerde her konuda geniş çaplı gözlem yaparak bilgi toplar ve topladıkları bilgileri sonrasında kendi ülkelerine iletirler. Bu bilgiler hem ülkenin çıkarlarını maksimize edecek hem de barışçıl atmosferin devamını sağlayacak doğru dış politikaya karar verilmesi ve uygulanması açısından önemli rol oynar. Üçüncü bir işlev olarak diplomasinin uluslararası hukukun düzenli bir şekilde uygulanmasını teşvik etmesini gösterebiliriz. Bilgi toplama süreci bu işlevin yerinde getirilmesine de yardımcı olabilir. Diplomatların aktif gözlemi uluslararası hukukun uygulanmasında meydana gelebilecek hataların elimine edilmesini kolaylaştırmaktadır. Yani diplomasi bir bakıma uluslararası hukukun uygulanması konusunda bir kontrol mekanizması görevi görür.
İnsanın sosyal bir varlık oluşu birlikte yaşamayı gerekli kılmıştır. Tarih boyunca yaşanan savaşlar ve benzeri problemlere bakıldığında birlikte yaşamanın kolay olmadığı açıkça görülmektedir. İş birliği ve dayanışma insanların bir arada yaşaması ve bu yaşamın barış ortamı içinde sürdürülmesi konusunda önemli iki anahtar kelime olarak ifade edilebilir. İş birliği ve dayanışmanın ön koşulu ise iletişim kanallarının etkin bir şekilde kullanılarak anlaşmaya varılmasıdır.
Ortaya çıktığı zamandan bu yana diplomasi bu koşulları temel alarak uluslararası ilişkilerin şiddete başvurulmadan müzakere ve diyalog yoluyla sürdürülmesini hedefleyen çok işlevli bir mekanizmadır. Sadece siyasal alanda değil, diplomasi toplumlar arasındaki ekonomi, sosyal, kültürel ve daha birçok alandaki etkileşimi de arttırmaktadır. Bu sayede toplumların birbirlerine karşı olan güveni pekiştirilmekte ve dünya barışına biraz daha yaklaşılmaktadır. Aynı zamanda diplomatların temsilci olarak atandıkları ülke hakkındaki gözlem ve bilgileri, devletlerin doğru dış politika geliştirmesine bağlı olarak hem ulusal çıkarları hem uluslararası ilişkiler düzenini korumakta hem de uluslararası hukukun işleyişinin kurallara uygun bir şekilde devamını sağlamaktadır.
Sonuç olarak, diplomasi; bir denge mekanizması, dünyada bir tek İstanbul’un iki farklı kıtayı bağlamasındaki rolü gibi ulusları birbirine bağlayan tek köprüdür. Nasıl ki köprüyü etkili kullanmak uluslararası ilişkilerin barış içinde sürdürülmesini getirirse, köprünün yıkımı uluslararası toplumun boğulmasına sebep olacaktır.
*Özge Yılmazer ODTÜ Kuzey Kıbrıs Kampüsü Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü öğrencisidir.
Genç APM, uluslararası ilişkiler ve diplomasi alanlarında öğrenim gören ve mesleklerini bu alanlarda seçmeyi arzu eden gençlerimiz için bu alanı açmaktan kıvanç duyar.
