NATO’NUN YENİ STRATEJİK KONSEPTİ-SARSINTILI BİR GELECEĞİN MANİFESTOSU MU?

Atatürkümüz üzerine değişik bir kitap: Atatürk / Anatürk (Alfa, 2011). Vamık D. Volkan ile Norman İtzkowitz yazmışlar. Volkan’ı üst düzey hekim ve ruh bilimci olarak tanıyoruz. İtzkowitz de tarih ile psikanalizi harmanlayan bir bilim adamı. Ruh bilimleri insanın içini okuma sanatıdır. Kişiyi karşına alıp konuşmak bu sanatın uygulamasında en iyi yöntemdir. Bu olamıyorsa, kitaplar, anılar, tanıklıklar yoluyla kişinin ruhunu okumaya çalışılabilir. Volkan ile İtzkowitz’inki bu türden bir girişim. ‘Atatürk’ün iç tarihini yazma girişimi de denebilir.

Psikanalize göre, anne – baba – oğul üçgeninde başlar olağan öykü. Oğul anneye yakınlaşmada babayı rakip görür, baba otoritesine karşı durururken onun yerine geçmek de ister. Öyleyse baba – oğul ilişkisi belirleyici olacaktır. Hitler annesini taparcasına severmiş, ama babasından Allah’ın her günü dayak yermiş. Sonuç ortada: bağırdı çağırdı, milyonların canına okudu, gene de babasından hııncını alamadan gitti. Atatürk için, tersine, baba, daha sonra öğretmeni, olumlu model. Babaya benzeme eğilimi daha  güçlü oluyor o zaman. Çağına göre ilerici baba ve öğretmen, Atatürk’ün zihninin yolunu açmışlar. Babanın erken ölümü de babanın yerine geçmeyi zorunlu kılmış. Anasını, bacısını korumak artık onun görevi. Yazarlara göre Atatürk’ün kişilik evriminde püf noktası burası. Anneyi koruma güdüsü zamanla diğer insanları, giderek ulusu kapsayacak şekilde gelişmiş. Atatürk, Namık Kemal’in “… Vatanın bağrına düşman dayamış hançerini / Bulunmaz kurtaracak bahtı kara maderini” dizelerini okurken, ikinci dizeyi “bulunur kurtaracak bahtı kara maderini” diye değiştirmiş. Demek ki, anneden vatana, zamanla, koruyucu, onarıcı, kurtarıcı bir kişilik yapısı oluşmuş, oğuldan ataya. Belki de askerliği seçmesinin nedeni de bu: daha iyi koruyucu olmak. Oysa dindar annesi onun imam olmasını istemiş.

Neye niyet, neye kısmet!

Yazarlar Atatürk’ün başta annesi olmak üzere, kadınlarla ilişkisini ayrıntılı incelemişler. Zübeyde Hanımın oğlunu geliniyle kolayca paylaşamayacak etkili bir ana olduğu anlaşılıyor. İkinci bir evlilik yapmayıp oğluna sürekli yakın kalsaydı onun üzerindeki etkisi ne olurdu, Atatürk’ün yaşam çizgisi değişir miydi? Atatürk’ün üvey babasıyla ilişkileri de en azından bu kitapta sorular içinde bırakıyor okuru. Atatürk’ün ilişki kurduğu kadınlar arasında gönlüne en yakın olanı hangisiydi? Ben Corinne olduğunu düşünüyorum. Fikriye, Atatürk’ün özel tarihinin bence en trajik kişisi. Onun hayatını ancak Tolstoy’un yazabileceği canlı bir roman olarak görürüm hep. Latife Hanımın ölümüne (dek) suskusu ne kadar soyludur! Artık birçok sorunun yanıtı Tarihin sfenksine emanet. Atatürk, manevi oğlundan daha çok Zübeyde hanıma göz kulak olmasını beklerken manevi kızlarının çağdaş Türkiye’nin örnek yurttaşları olarak yetişmelerini istemiş. Son kızının adının Ülkü olması raslantı değil. Atatürk’ün manevi kızlarına yönelik tavrı ataerkil bir koruyuculuktan öte, kadını erkekle eşitlik konumuna getirme amacını taşımıştır. Ülküsü bu olan bir önderin ülkesinde kadınla erkeğin eşit olmadığını söyleyenlerin seçim kazanabilmeleri toplumumuz açısından varoluşsal bir çelişki değil midir?

Atatürk gibi müstesna, güçlü bir kişi hayatını, kendini bir başkasıyla paylaşabilir miydi? Kısa ömrünün son dönemlerinde, Çankaya’da canının sıkıldığı günlerde böyle bir paylaşıma gereksinim duyduğu kanısındayım. Gel gör ki, insan yazgısının belirleyicilerinden biri de kişilik yapısıdır. “Ben yalnız ve müstakil bulunmayı daima tercih etmiş ve sürekli olarak öyle yaşamışımdır.” diyen bir kişidir Atatürkümüz. Bu tür kişiler kendi kendine yeterli olur, toplumdan kolayca uzaklaşıp kurdukları özel dünyada rahatça yaşayabilirler. Bunu yapabilmek için kişiliğin toplumsal, tarihsel boyutlarını bastırmak gerekir elbette. Atatürkümüz ters yönde ilerlemiş. Bence askerlik eğitiminin etkisiyle kişiliğinin toplumsal, tarihsel boyutlarını bastırmak yerine geliştirmiş. Toplumunu, ülkesini kendi içinde duyumsar olmuş. Yalnızlığı sevse bile kendi içinde çoğullaşmış. Yoksa “Ben mi getirdim memleketi bu hale? Bana ne kardeşim?” der, kendi kozasını örer, oradan da ahkâm keserdi. Atatürk’ün izlediği çizgi, kişiliğinde bulunduğu anlaşılan kurtarıcı olma güdüsünün ötesinde yurtsever bir aydın sorumluluğunun en yüce örneğidir.

Psikanaliz bilinçli seçimlerden çok bilinçdışı belirleyenler üzerinde durur. Atatürk sürekli kendini aşma çabası içinde olan insandır. Bu da belki iyi babadan daha iyi olmak ya da kötü babayı alt etmek güdüleriyle açıklanabilir, ama ben Atatürk’ün kendini aşa aşa yaşamayı bilinçli seçtiğini düşünüyorum. Sıradan, giderek yoksul bir Osmanlı ailesinden yola çıkarak yeni bir devlet kuruculuğuna varan bir insandan söz ediyoruz. Askeri okula girmesinden son günlerine kadar Atatürk hep kendini geliştirmenin, daha iyi daha çok yapabilmenin peşinde olmuş, yeniliğe de yengiye de doymamıştır. Bu yönünü yükselme ve hüketme hırsı olarak açıklamak bence yetersizdir. Ben Atatürk’de Tarihin, toplumsal olayların kurbanı, nesnesi olmamak isteyen, tersine Tarihin öznesi olmaya, kendi kaderini kendi belirmeye çalışan güçlü örnek bireyi görüyorum.

Atatürk’ün Cumhuriyet’ten beklentisi budur: sürekli daha iyiye doğru kendini aşan Cumhuriyet. Atatürkçülük 1920’lerde, 30’larda donup kalmak değildir. O dönemde Atatürk ne kadar ilerici, yenilikçiyse bugün de o kadar ilerici, yenilikçi olabilmektir. Atatürk’ün bize kendimizi aşmayı öğretmeye çalışmıştır. Cumhuriyet demek sürekli kendi aşmak demektir. Ülkümüz budur.

*Bu yazı 10 Kasım 2020 tarihinde T24’de yayınlanmıştır.

On yıl önce yitirdiğimiz, Kıbrıs Türklerinin hak ve özgürlük mücadelesinin unutulmaz lideri Rauf Denktaş’ı saygı ve rahmetle anıyoruz. Onunla ilgili yazılanlar arasında, uzun yıllar onun danışmanlığını yapan Prof. Dr. Mümtaz Soysal’ın geride bıraktıkları hayli dikkate değer. Mümtaz Soysal, Türkiye’nin Ermeni meselesinde de -Orly Havaalanı saldırısı davasında- bilim insanı hüviyetiyle güçlü biçimde ülkemizi savunmuştu. Her vesileyle Kıbrıs davasının Türkiye’nin sırtında bir kambur değil, aksine bir onur meselesi olduğunu savunan Mümtaz Hoca, Kıbrıs üzerine Milliyet gazetesinde yazdığı makaleleri 1995 yılında Aklını Kıbrıs’la Bozmak adlı kitapta (Bilgi Yayınevi, Ankara, 170 sayfa) toplamıştı. 2019’da yitirdiğimiz Hoca, Denktaş’ın mücadelesini verdiği Kıbrıs ihtilafına bakışını şu cümlelerle özetliyor:

“Kıbrıs’taki şahlanış, geri çekilmeye, Asya ya da Anadolu içlerine sürülüşe ‘Dur’ deyişin, çiğnenen hakkını bileğinin gücüyle geri alışın göstergesidir.” 8 Haziran 1988, s.119

“Türkiye, (Kıbrıs Barış Harekatıyla) kendi hakkını kendi başına korumayı bilen bir devlet olduğunu göstermiştir. O çıkarma olmasaydı bugün Kıbrıs’ın bütünü çoktan Yunanistan’a ilhak edilmiş olacaktı.” 18 Temmuz 1981 (s. 67)“Unutmayalım ki Kıbrıs sorunu Avrupa ortalarından Anadolu içlerine kadar sonu gelmeyen gerileyişler yaşamış bir halkın gözünde, dış haksızlıklara ‘dur’ deyişin sembolik ağırlığını kazanmıştır.” 19 Aralık 1984, sayfa 96.

Mümtaz Hoca, Kıbrıs Türklerine karşı yıllardır uygulanan haksız ambargolar konusunda ise şu değerlendirmeyi yapıyor: “Batı dünyasının Hıristiyan ve Musevi olmayan toplumlara karşı çifte standart uyguladığı, son yılların çeşitli olaylarıyla iyice kanıtlandı. Dolayısıyla Kıbrıslı Türklerin sıkıntıları konusunda şimdiye kadar gösterilen kayıtsızlık hiç de şaşırtıcı değil.”19 Kasım1983, s.85)

Batı, karşısında ezilip büzüleni bulunca daha da yüklenir, dişe diş mücadele edip kafa tutunca pes eder. Bu, Türk diplomatlarının uzak ve yakın tarihten çıkardıkları önemli bir derstir. Türk diplomasisinin ondokuzuncu yüzyıldan devralınmış bir yetenekle Türkiye’ye karşı kurulan oyunları boşa çıkarmakta hayli becerikli olduğunu belirten Mümtaz Hoca, Atlantik ötelerinin ve Batı başkentlerinin havasına kapılan kimilerinin ise, Kıbrıs gibi yüzde yüz haklı olduğumuz konuda bile “Yumuşak davranmazsak mahvoluruz” dediğini kaydederek şunları söylüyor: “Bir adam, Denktaş, inançlı tutumuyla, direnciyle, bilgisiyle, zekâsı ve kişiliğiyle bu moralsizliğin buralara bulaşmasını önlemiş, Ankara’nın sıkı durmasına yardımcı olarak, uzaklarda tezgahlanan oyunu boşa çıkarmıştır.”12 Haziran 1984, sayfa 94.

Türkiye’de zaman zaman “Şu Kıbrıs olmasa her şey ne güzel olacak. Avrupa’ya katılmamızı Kıbrıs meselesi engelliyor. Her meselede karşımıza bu sorun çıkıyor. Kıbrıs bize çok pahalıya mal oluyor. Birleşik bir Kıbrıs kurulsa Rumlarla Doğu Akdeniz’de birlikte ne güzel yaşarız” diyenler çıkıyor.

Kıbrıs’ın Türk ekonomisi ve Türkiye’nin savunma harcamaları üzerindeki yükü önemsiz denecek kadar küçüktür. Lefkoşa’da Büyükelçi olduğum dönemde, nüfusu KKTC kadar olan bir ilimizin (ya da ilçemizin, zira birçok ilçemizin nüfusu KKTC’den büyüktür) yıllık giderleriyle Kıbrıs’ın yıllık giderini karşılaştırmış, arada anlam ifade edecek büyük bir fark olmadığını görmüştüm. Mümtaz Hoca da bu harcamaların askeri yönü konusunda şunları vurguluyor:“…dünyanın bilmediği ya da bildiği halde çarpıttığı bir şey var: Türkiye için iki tümen askeri Kıbrıs’ta tutmak, aynı kuvveti Kuzeydoğu Anadolu’da Sovyet sınırının zor koşulları altında tutmaktan kat kat ucuzdur. …Türkiye’nin NATO uğruna Sovyet sınırında asker tutunca batmayıp Kıbrıs’a gidince batacağını söylemek, ikiyüzlülüğün ve yalancılığın ta kendisidir.” (22 Ocak 1988, s.112)Herhalde bugün Mümtaz Hoca yaşasaydı, Rumların Avrupa Birliğinde ve Doğu Akdeniz’de aleyhimize ne düzenbazlıklar çevirdiğini de görmüş olurdu.

Kitapta Denktaş’ın iletişim yeteneğine de ilginç bir anı ile vurgu yapılıyor: 1988 yılında Güney Kıbrıs Rum Yönetimi liderliğine seçilen Yorgo Vasiliyu, daha önceki Rum liderlerine kıyasla davasını gülücüklerle, şakalarla savunmaya çalışan değişik bir siyasetçi tipiydi. Vasiliyu, dünyada görüşmeye ve uzlaşmaya açık, işbilir, iş bitirir, yumuşak kişilikli, sempati toplayan biri görüntüsünü yaratmıştı. Diğer bir deyişle, Denktaş’ın karşısına “Şeytan tüyü var” denen bir lider çıkmıştı. Mümtaz Hoca, geçmişte Makarios’ta da şeytan tüyü olduğunu, ama hazretin şeytan tüyünden çok, yüzündeki kurnazlık ifadesiyle şeytanın kendisi olduğunun söylenebileceğini, Kipriyanu’nun ise şeytan tüyü konusunda bir felaket olduğunu, özellikle Denktaş ile karşı karşıya geldiğinde renginin sarardığını, sesinin titrediğini yazıyor. Bu nedenle Denktaş-Vasiliyu karşılaşmasının merakla beklendiğini belirten Hoca, en büyük kişisel tutkusu fotoğraf merakı olan Denktaş’ın toplantıya fotoğraf makinesiyle girerek Vasiliyu’ya şunları söylediğini kaydediyor: “Vallahi, arada bir paralellik olsun diye söylemiyorum; ben bu makine ile Makarios’un da fotoğrafını çekmiştim. Ne yazık ki adamcağız dört ay sonra öldü.”

Mümtaz Soysal, Kafkasya ve Orta Asya’da büyük hayaller peşinde koşup “Kıbrıs dosyası kapanmadıkça bir yere gidemeyiz” diyenlere şu cevabı veriyor: “(İnsana) ‘Sizde yetenek olsaydı, Kuzey Kıbrıs gibi avuç içi kadar yeri kendi ayakları üzerinde durur hale getirir ve bu kadar kolay havlu atmazdınız’ derler. İnandırıcı olmak için Türkiye Kıbrıs’ta başarı kazanmak zorundadır.”12 Mayıs 1992, s.139

Sonuç olarak, kitapta Mümtaz Hoca’nın bizlere, Kıbrıs meselesinin bir kambur değil, Anadolu’da yaşayan Türk insanı için ikiyüz yıllık geriye çekilişi durduran bir onur kavgası olduğu mesajını verdiğini söyleyebiliriz. (s.152)

Büyük devlet adamı Denktaş’a aramızdan ayrılışının onuncu yılında bir kez daha Allah’tan rahmet diliyoruz. Ruhu şâd olsun.

*Bu yazı İlkses gazetesinde 15 Ocak 2022 tarihinde yayınlanmıştır.