LİBYA II: BELİRSİZLİĞE DEVAM

Geçtiğimiz Salı günü, İsrailliler iki sene içinde dördüncü kez sandığa giderek oy verdiler. 120 sandalyeli İsrail Parlamentosu’nda (Knesset) 61 sandalye çıkarmak için partilerin yarıştığı seçimin resmi olmayan sonuçları, Başbakan Binyamin Netanyahu yanlısı blok (52) ile muhalif partiler (57) arasında bıçak sırtı bir durum ortaya koyuyor. Bu da, seçimin galibinin blokların dışında kalmayı yeğleyen iki parti -Yamina (7) ve Raam (4)- ile yürütülecek koalisyon pazarlıkları neticesinde belli olacağına işaret etmekte.

Bu kez hem Covid korkusu hem de sandık yorgunluğundan olsa gerek, seçime katılım oranı, 2013’ten bu yana en düşük düzeye, yüzde 67’ye gerilemiş. Doğrusu, Mart 2020 seçimleri ertesi, yine benzer bir bıçak sırtı durum yaşanırken, Netanyahu ile asla koalisyon kurmayacağını söyleyen Mavi Beyaz Partisi (Kahol Lavan) lideri Benny Gantz’ın son anda “salgın koşullarında hükümet kurulması elzemdir,” düsturuyla Netanyahu ile koalisyon kurması nasıl şaşırttıysa, İsrail’in salgın ortasında seçime gitmesi de beklenmiyordu. Normal şartlarda, koalisyon ortakları dönüşümlü olarak başbakanlık yapmak üzere anlaşmışlardı. Bu senenin Kasım ayında Ganz’ın başbakanlık koltuğuna oturması bekleniyordu. Ancak koltuğu teslim etmek istemeyen Netanyahu, koalisyon ortaklarının anlaştığı şekilde meclisten geçecek bütçeyi iki değil, bir seneliğine onaylamayı teklif edince anlaşmazlık çıktı. Bütçenin bir türlü geçirilememesi-üstelik de büyük bir ekonomik kriz ve sağlık seferberliği ortasında- siyaseti kilitledi. Meclisin kendisini feshederek, seçim ilan etmesinin önünü açmış oldu.

Peki Netanyahu bu hamlesinin karşılığını sandıkta alabildi mi?

Doğrusu bunun net cevabını vermek için henüz erken. Netanyahu liderliğindeki Likud Partisi Mart seçimlerine göre altı sandalye kaybetmiş; ancak hala en güçlü parti konumunda. İsrail siyasetindeki yüzde 3,25’lik seçim barajı, irili ufaklı birçok siyasi partiye temsil olanağı sunarken, bir taraftan da koalisyon hükümetlerinin kurulmasını teşvik ediyor. Bu bakımdan, Netanyahu’nun sandık hamlesinin karşılığını alması ancak kendi başbakanlığında yeni bir koalisyon kurabilmesine bağlı.

Seçimlerde oylanan Netanyahu’nun liderliği

Bir taraftan, Covid salgınının başka birçok ülkede olduğu üzere gündemi esir alması, bir taraftan da özellikle dış siyasi konjonktürün Filistin sorununu arka plana atmış oluşundan ötürü, seçimlerde oylanan en belirleyici konunun Netanyahu’nun liderliği olduğunu söylemek yanlış olmaz. 2009’dan bu yana Başbakan koltuğunda oturan Netanyahu, seçim süreçlerinde hükümet kurulana dek geçici olarak görevini devam ettiriyor. Geçtiğimiz yılın Mayıs ayından bu yana yolsuzluk, rüşvet ve görevi kötüye kullanma suçlarından yargılanan Netanyahu’nun temel stratejisi iktidarda kalmak ve bu zaman zarfında yargının yetkilerini budayacak, kendi yargılanma sürecini askıya alacak ve/veya kendisine dokunulmazlık sağlayacak kararları destekleyecek bir siyasi denklem oluşturmak.

İsrail kanunlarına göre başbakanın yargılanıyor olması görevden istifa etmesini gerektirmiyor. Oysa, 2006-2009 yılları arasında Başbakanlık yapan Ehud Olmert hakkındaki yolsuzluk suçlamaları nedeniyle görevini yerine getiremediği yönünde eleştirilere maruz kalmış ve istifa etmişti. Netanyahu ise kendisine yöneltilen suçlamaları reddettiği gibi, yargılanma sürecini de cadı avı olarak niteliyor.

Hem aşırı sağ partilere hem Arap seçmene göz kırpan seçim kampanyası:

Seçim sarmalını iktidarda kalma stratejisinin bir parçası haline getiren Netanyahu, oldukça pragmatik bir seçim kampanyası izledi, izlemeye devam ediyor. Aslında Netanyahu’nun aşırı sağ partilerle iş birliğine gitmesi yeni bir gelişme değil. Ancak Likud’un, ırkçı görüşleriyle bilinen ve Filistinlilerin ülkeden çıkarılmasını talep eden Haham Kahane’ın yasadışı siyasi çizgisinin mirasçısı Yahudi Gücü Partisi (Otzma Yehudit) ile ortaklık içine girmesi önemli bir eşik sayılmalı. Daha düşündürücü olanı, Dindar Siyonizm Partisi altında LGBT karşıtı Noam Partisi ile birleşerek seçime giren Yahudi Gücü Partisi’nin mecliste altı sandalye çıkarmış olması.

Netanyahu’nun pragmatik yaklaşımının bir diğer örneğini, İsrailli Arap seçmene yönelik kampanyasında görmek mümkün. Mart 2015 seçimlerinde, oylar atılırken Facebook’tan “Araplar sandığa hücum ediyor!” başlığıyla video paylaşarak seçmenlerini sandığa çağıran Netanyahu, bu kez nüfusun yüzde 20’sini oluşturan İsrailli Arap seçmene de göz kırpmayı ihmal etmedi. Arap nüfusun en yoğun yaşadığı şehirlerde de kampanyasını sürdüren Netanyahu, kendisini Arapların maruz kaldığı şiddet ve ekonomik eşitsizlikle mücadele edecek yegâne lider olarak lanse etti. İsrailli Arap seçmenin bu mesajları inandırıcı bulması beklenemezdi; ancak Netanyahu’nun tavır değişikliğinin Raam Partisi’nin (Birleşik Arap Listesi Partisi) Likud ile koalisyona sıcak baktığından hareketle, Ortak Arap Listesi’nden ayrılarak seçimlere tek başına girmesinin yolunu açmış olması da göz ardı edilmemeli. Elbette, sağın her tonundan partiyi barındıran Netanyahu yanlısı bloğun, Raam Partisi ile- özellikle Müslüman Kardeşler uzantısı olarak kabul edilen bir parti olduğu düşünülürse- dışarıdan destek suretiyle bile olsa, koalisyon ortaklığına sıcak bakması bugün için pek gerçekçi görünmüyor.

Koalisyon pazarlıkları ve olası senaryolar:

Bir diğer koalisyon senaryosu ise, Netanyahu hükümetinde Savunma Bakanlığı yapmış olan Naftali Bennett’in liderliğindeki sağ tandanslı Yamina Partisi’nin pozisyon değiştirerek, Netanyahu karşıtı bloğa destek vermesi. Ancak bu da partinin savunduğu ilkelerle örtüşmediğinden düşük bir olasılık olarak değerlendiriliyor. Bennett, Netanyahu ile koalisyona kapısını kapatmıyor. Ancak bloğun gerekli sandalye sayısına erişebilmesi için ya merkez-sol’dan bir partinin veya Raam Partisi’nin desteğine ihtiyacı var. Bennett ise, Raam Partisi ile iş birliğini tamamen devre dışı bırakıyor.

Koalisyon pazarlıkları aslında çoktan başladı. Ama resmi süreç, Cumhurbaşkanı Reuven Rivlin’in 7 Nisan itibariyle, siyaseten eli en güçlü adaya, hükümet kurma görevini vermesiyle başlayacak. 28 gün içinde hükümet kurulamazsa, bu kez bir başka aday görevlendirilecek. Başarısız olunduğu takdirde, meclisin üzerinde anlaştığı bir adaya, Cumhurbaşkanı tarafından hükümeti kurma yetkisi veriliyor. Son çare ise, seçimlerin yenilenmesi. Ülke bütçesinin iki yıldır onaylanmamasının yarattığı sıkıntılar, bekleyen siyasi/bürokratik atamalar ve İsrail halkında derinleşen bezginlik, günün sonunda siyasi partileri seçim seçeneğini dışlayarak uzlaşmaya itebilir. Kesin olan bir şey varsa, o da hayatta kalma mücadelesi veren deneyimli siyasetçi Netanyahu’nun yine çetin bir pazarlık süreci yürüteceği.

Bu bakımdan, ülke liderleri arasındaki kan uyuşmazlığının Türkiye-İsrail ilişkilerinde normalleşmenin önünü tıkadığından dem vuranların, Netanyahu sonrasını beklemeleri fayda getirmeyebilir. Öte yandan, seçim telaşının bitip, hükümetin kurulması, Türkiye’nin İsrail ile buzları eritmeye yönelik atacağı diplomatik adımlar için kuşkusuz daha elverişli bir ortam sunacaktır.

-Tablo Haaretz Gazetesi’nden alınmıştır.

Önce şu tespiti yapalım: ABD ve Fransa gibi ülkeler Ermeni meselesine ve Ermenilerin soykırım iddialarına her zaman kendi iç siyasetleri ve Türkiye’yle ikili ilişkilerde bir manivela nazarından bakmışlardır. Biden’ın 24 Nisan açıklaması da esas itibarıyla bu kapsamda alınmış bir kararın sonucudur. Tarihsel bir olayda, tek taraflı siyasi hüküm verilmiştir.

Her yıl 24 Nisan öncesi, ABD’yle ilişkilerimizde bir hareketlilik olur; diplomatlarımız ve ayrıca ülkenin ilgili diğer kişileri, kuruluşları bir kaza yaşanmaması için çaba gösterirler; müttefiklik ilişkileri ve stratejik ortaklığa dayanan ikili işbirliği temelinde, ABD’deki dostlarımızın da desteğini alan Türk diplomatlarının becerisiyle “soykırım” kelimesinin kullanılmaması sağlanırdı. Bu yıl işler başka türlü gelişti.

ABD’yle ilişkiler epey bir süredir  gergin. Suriye’de YPG/SDG’ye verilen destekten FETÖ’yü barındırmaya kadar bir dizi sorunumuz bulunmakta. Son birkaç yıldır S-400 ve buna bağlı meseleler doğdu. Halkbank davası da var.  Birkaç gün önce de ABD Türkiye’yi F-35 programından çıkardığını resmi olarak açıkladı. Türkiye bu programa iki milyar dolara yakın yatırım yapmıştı.  Parası ödenmiş olan dört uçağımıza ABD el koydu. Şimdi bunları geri almak için çaba gösteriliyor. F-35 programıyla ilgili  meselelerde yardımcı olmaları için ABD’de Türkiye adına faaliyet gösteren hukuk ve lobicilik firmaları var. Bunlar da bilabedel çalışmıyorlar tabi.

Biden’ın seçilmesi sonrasında, 23 Nisan’da Cumhurbaşkanı Erdoğan’la yaptığı ilk telefon görüşmesinde, ertesi gün yapılacak açıklamada soykırım kelimesini kullanacağını, ama Türkiye’nin önemli bir müttefik olduğunu söylediğini, Haziran’da NATO Zirvesi marjında ikili bir görüşme yapıp ilişkileri ele alalım dediğini anlıyoruz.  24 Nisan açıklamasının yapılmasından sonra Türkiye’de her kesimden tepkiler gelmeye devam ediyor. Açıklamanın “yok hükmünde” olduğu duyuruldu. Basın mensupları, sağlık çalışanlarıyla iftardan çıkan Sayın Cumhurbaşkanımıza mikrofonları yönelttiklerinde, Cumhurbaşkanı sağlık çalışanlarına milletimiz adına şükranlarını sundu, ama 24 Nisan açıklamasına değinmedi. Yetkililerle görüşüp konuyu bir kez daha değerlendirdikten sonra açıklama yapacağını düşünüyorum.

Bugünkü Mısır basınında okuduğum bir haberde, Mısır’daki Ermenilerin geçen hafta Port Said şehrinde bu yıl yine anma töreni düzenledikleri bildirilmiş. Nedir Port Said’in Ermeni meselesi bağlamındaki özelliği? 1915’de Fransız ve İngiliz savaş gemileri, filmlere de konu olan Musa Dağı’ndan tahliye ettikleri 4500 civarında Ermeniyi o bölgeye getirmişler. Port Said’deki Ortodoks mezarlığında bu yıl yapılan törenin önceki yıllardaki törenlerden farkı, üzerinde muhtemelen soykırım yazısının da bulunduğu bir anıtın açılışının yapılması ve törene basında geniş sayılabilecek bir şekilde yer verilmiş olmasıdır. Daha önce Mısır’da böyle bir anıt olmadığı gibi, Mısırlılar anma törenlerinin ses etmeden yapılmasını sağlarlardı.

Bu olay bana, Mısır’ın Ankara’daki son Büyükelçisi Abderrahman Salahaddin’in gazeteci Tülin Daloğlu’yla yaptığı röportajda söylediği şu sözleri hatırlattı: “20 yıl boyunca, Türkiye ve Yunanistan aralarındaki sorunları çözsünler diye bekledik. Bir 20 yıl daha beklemeye hazırdık, eğer ki Türkiye’nin Mısır’a karşı agresif ve düşmanca davranışları olmasaydı”. Büyükelçinin bu sözlerinin arkasındaki mantığı acaba ABD’nin 24 Nisan açıklamasına uyarlayabilir miyiz?

Bu arada, bir parantez açacağım:  Son dönemde ilişkilerde iyileşme sağlamak için yoğun bir gayret içine girdiğimiz Mısır’la, Mayıs ayı başında ilk üst düzey temas yapılacağını Bakan Çavuşoğlu duyurdu. Bakan Yardımcısı Sedat Ünal’ın başkanlığında bir heyet Kahire’ye gidecekmiş. Mısır’ın önemini bunca süre ve uyarıdan sonra en nihayet yeniden keşfetmek olumlu bir adımdır, devamı gelir umarım.

Hülasa, ABD’nin 24 Nisan açıklaması ikili ilişkilerimize vurulan bir darbedir. ABD’nin ilişkilerimize dair bakış açısını ve hatta umursamazlığını göstermektedir. Türkiye’ye soykırımcı damgası yapıştırmaya çalışılmasına  kızmakta ve tepkilerimizde yerden göğe kadar haklıyız. Ama bu, “yok hükmündedir” diyerek görmezden gelinecek bir gelişme de değildir. Her şeyden önce Ermenilere büyük bir moral olmuştur. Başka ülkelere emsal teşkil edebilecektir. Belki BM’de konu edilebilecektir. Yahudi holokostuna artık  bir “Ermeni soykırımı” da  ekleme hakkını kendilerinde görebileceklerdir. ABD ve diğer ülkelerdeki Ermeni grupların tazminat talepleri yolundaki çalışmalarını yoğunlaştırmaları sonucunu doğuracaktır. Önümüzdeki dönemde Türkiye’nin uğraşacağı konulardır bunlar.

Uluslararası ilişkilerin doğal akışında, ABD’nin bu hamlesinin herhalde bir karşılığı olması gerekecektir. Benzer durumlardaki geçmiş uygulamalara bakıldığında en hızlısından akla gelen ilk tepki, “Al Büyükelçini-Ver Büyükelçimi”  olabilir mi? Bilemiyorum. Ama bildiğim iki şey var: Birincisi; verilecek tepkiyi kısa, orta ve uzun vadeli sonuçlarıyla soğukkanlı bir şekilde değerlendirmek gerekir. Tepki verelim derken kendimize zarar verecek adımlar atılmamalı. İkincisi de; bu olaya bir bütünün parçası olarak da bakmak gerekir. O bütün de, Türk dış politikası ve bugün içinde bulunduğu durumudur.