FAZLA BİLİNMEYEN BİR DIŞ TEMSİLCİLİĞİMİZ

1990’larda Mısır, Türkiye’nin 1980’lerde başlattığı liberalizm politikalarının kendisi için de uygulanabilir olduğunu düşünmeye başlamış ve ekonomide dış yatırımları cezbedecek politikalar uygulamaya girişmişti. Kurduğu serbest bölgelere uygun koşullar sağlayarak yabancı yatırım çekmeye çalışıyordu. Bize de yatırım teşvikleri konusunda uzmanlık edecek yetkililer yanında bizzat yatırımı yapacak Türk işadamlarını bulmamız çağrısında bulunuyordu. Bu çerçevede Büyükelçilik olarak yaptığımız çağrılardan sonra, ülkemizden Sabancı Holding’in, Kahire’de yeni kurulan serbest bölgede yatırım yapmak konusuyla ilgilendiği yönünde haberler almaya başladık.

Büyükelçim bir sabah beni çağırarak, Kahire Serbest Bölgesinde Kord bezi üretecek bir  fabrika kurma konusunda görüşmeler yapmak amacıyla bizzat Sakıp Sabancı’nın Kahire’ye geleceğini haber verdi ve Sabancı’nın ziyareti ve yatırım amacıyla yapacağı toplantıları için beni görevlendirdi. Nitekim, ziyaretten bir kaç gün önce Kahire’ye gelen şirket yöneticileriyle Kahire’de konaklama, kullanılacak araçları kiralama, Mısır Ekonomi Bakanı ve serbest bölge yetkilileriyle görüşmeler ve Büyükelçilik konutunda heyet onuruna yemek dahil gerekli düzenlemeleri yaptık. Ben ziyaret hazırlıklarından bir tek Sakıp Bey için kiralanan araca itiraz ettim. Şirket yetkilileri Sakıp Beyin kullanımı için 10 yaşlarında bir Mercedes araç bulmuştu. Ben itiraz etmiş, Türkiye’nin sayılı sanayicilerinden olan Sakıp Bey için yeni bir Mercedes, hatta  limuzin bir araç kiralamalarının, Mısır tarafına mesaj vermek açısından daha uygun olacağını söylemiştim. Şirket yetkilileri önerimi kabul etmediler.

O zamanlarda bile 14 milyonluk bir şehir olan Kahire’de trafik tam bir keşmekeşti. Yollar dar ve park yeri kısıtlıydı. Araçların el freni çekilmeden park edilmesi bir gelenekti. Çünkü arabalar tampon tampona park eder, öndeki ve arkadaki araçların tamponunuza değdiği durumda aracınızı oradan çıkarabilmek için yolun başından itibaren el freni çekilmemiş araçları tek tek iterek tampon tampona vurdurur, kendinize çıkabileceğiniz bir boşluk yaratırdınız. Park yeri açmak için de aynı şeyi yapar, park halindeki araçları iterek kendinize park alanı açardınız. Bu sebeple Kahire’deki araçların hepsinin tamponları eğri-büğrüydü. Kahire’de araçlar bakımlı da değildi. Çoğunda cam silecekleri bile bulunmazdı. Zaten yağmur çok nadir yağdığından cam sileceği gereksiz görülüyordu. Bu sebeple yağmur yağıyorsa görebileceğiniz en komik manzara, küçük bir bez tutan sol elini ön camdan çıkarmış şekilde bir yandan  aracı sürerken bir yandan da ön camı silmeye çalışan şoförlerdi.

Ayrıca geceleri farların yakılmaması gibi garip bir gelenek de vardı. Siz farınızı yakarsanız karşıdan gelen araç şöförü selektörle sizi uyarırdı. Şehirlerarası yollarda da geceleri far yakılmadığını ilk olarak şahsi arabamla Ürdün üzerinden  karayolundan Mısır’a gelirken görmüştüm. Sina çölünü geçerken gidiş geliş tek şeritli yolda üzerime gelen farları sönük kamyonları son anda görüyor ve korna ile uyarıyordum. Meğer garip olan, gece farını yakarak seyahat eden benmişim. Herhalde Mısırlı kamyon şöförleri bu deli gibi niye korna çalıyor diye merak etmişlerdir. Far yakmamaya “Gözlerimizi alıyor da, ondan” şeklinde açıklama getiren Mısırlılar gördüm, ama çoğunun farının zaten çalışmadığı için yanmıyor olması bence daha akla yakın bir gerekçeydi.

Trafikteki bu eğri-büğrü araç bolluğunda arada bir gördüğümüz yepyeni Mercedes otomobiller çok sakil kalırlardı. Birgün, beni şehir dışındaki çiftliğine davet eden Mısırlı bir işadamına, Kahire’nin keşmekeş trafiğini, dar sokaklarını, park yeri kıtlığından araçların bir birine tampon tampona vurdurularak park edilmelerini hatırlatıp,  gıcır gıcır  Mercedes otomobilini şehirde nasıl kullanabildiğini sormuştum. Meğer yarasına parmak basmışım. “Eğer zengin bir işadamı olduğumu göstermek zorunda olmasam İthal vergileri yüzünden çok pahalı olan Mercedes otomobili ne alır ne de canım otomobilimi Kahire trafiğine sokardım. Ama Mısırlılar, eğer  yepyeni bir Mercedesin yoksa zengin olduğuna inanmazlar. O sebeple iş yapacağım kişilere zenginliğimi anlatabilmek amacıyla Mercedes kullanıyorum” demişti. Ben de aynı sebeple ülkemizin sayılı zenginlerinden olan Sakıp Bey için yeni bir Mercedes otomobil kiralanmasını istemiştim.

Ziyaret günü geldiğinde Sakıp Bey, yanında Güler Sabancı ve bir şirket genel müdürüyle Kahire’ye indi. Kendisini karşılayıp oteline götürdüm. Öğleden sonra Serbest Bölgeye gidileceğinden otelin lobisinde zamanın gelmesini beklerken, benim itirazıma karşın eski Mercedes otomobili kiralamakta ısrar eden şirket yetkilisi yanıma geldi. Sakıp Bey havalimanında kendisi için kiralanan Mercedesi görünce  itiraz etmiş. Tam, “işte haklılığım ortaya çıktı” diye caka satacakken devam etti. Sakıp Bey, “Bize Toyota yeterdi.  Niye masrafa girdiniz” diye kızmış. Sakıp Sabancı’nın da, her yıl kaplıca tedavisi için hemşiresi eşliğinde Mısır’a gelen Vehbi Koç’un da gösterişsiz yaşamları beni o zamanlar şaşırtmıştı. Ancak meslek hayatımda daha sonraları, görgüsüz, zenginliğini gözünüze sokan ve bu zenginlikle her şeye hakkı olduğunu düşünen yeni yetme zenginleri görünce Cumhuriyet döneminin bu insanlarının ne denli değerli olduklarını anladım.

Ziyaret boyunca eşlik ettiğim Sakıp Sabancı,  alt dereceli bir memur olmama rağmen bana çok hürmet etti. Resmi toplantılarda veya otelin lobisinde hep birlikte otururken, mesela, araçların çıkışımız için kapıda hazır olmalarını bildirmek veya çayları yenilemek için garsonu çağırmak gerektiğinde, benim kalkmama eliyle engel olup, yerime oturttu ve  genel müdürüne talimat vererek onu  gönderdi. Babacan sesiyle bana “Sen kıdemsiz bir memur olsan da burada devletimizi temsil ediyorsun. Devlete iş buyurulmaz” dedi.

Sonunda görüşmeler olumlu sonuçlanıp yatırım kararı alındı. Bir haftalık ziyaretin başarıyla sonuçlanmasını kutlamak için Büyükelçilik konutunda yemek için toplandık. Yemek bittikten sonra koltuklara çekilmiş kahvelerimizi içerken Sakıp Bey beni yanına çağırdı. Bir hafta boyunca birlikte olduğumuz ve yemeklerde de yan yana oturup sohbet ettiğimiz Güler Hanımı işaret etti.  “Güler yetimdir ve bana emanettir. İş dünyasına alışsın diye onu yetiştirmek amacıyla Kordsa’nın başına getirdim. Başarılı olursa geleceği çok parlak” dedi. Ona gerekli desteği göstereceğimden emin olduğunu söyledi. Sonra da bana, daha başlarında olduğum mesleğimden memnun olup olmadığımı sordu. Daha 28 yaşında ve sadece ikinci tayinimde bulunmakla birlikte bu mesleği sevdiğimi söyledim. “Yanlış anlama gardaşım” diye söze başladı. Şirket olarak benim gibi gençlere ihtiyaç duyduklarını, yabancı ortak ve dış yatırımlarının artması dolayısıyla yurt dışı tecrübeli gençler aradıklarını, beraber olduğumuz bir haftadaki izlenimi çerçevesinde bana bir iş teklif etmek istediğini anlattı. Hiç beklemediğim bu teklife çok şaşırdım. Ama fazla tereddüt etmeden, kendisine teveccühü için teşekkür ettim ve mesleğimde kalmak istediğimi söyledim. Gülümseyerek, elini elimin üzerine koydu. “Haklısın. Çok şerefli bir görev. Ama fikir değiştirirsen Güler’le haber yolla” dedi.

Meslek hayatımın ileriki yıllarında ve Büyükelçilik günlerimde “Büyükelçi beni havalimanında neden karşılamıyor” diye ortalığı yıkıp Başbakanlığı aramaya kalkan, Büyükelçiyi hava atmak için yanında taşıyabileceği memuru gibi gören siyaset endeksli yeni yetme zengin işadamlarını tanıdıkça devletin en kıdemsiz diplomatına bile değer veren Sakıp Bey’e saygım daha da arttı. Aramızdan ayrılışının 18. yılında Sayın Sakıp Sabancı’yı  rahmetle anıyorum.

Dış temsilciliklerimize saldırıların yoğunlaştığı bir dönemdi. 1985 veya 1986 yılıydı.  Hannover’deydik, Başkonsolosluğa bağlı 130.000 vatandaşımız vardı.Vatandaşlarımızın nüfus, askerlik, noter, evlenme, ölüm, her türlü “ahvali şahsiye”, yani kişisel hal işlemini yerine getirmek için bütün gün uğraşırdık. Ben “Konsolos” idim, o sırada Başkonsoloslukta misyon şefinden sonra gelen üçüncü kişiydim. Kançılaryamızın büyük salonundaki uzun masanın bir tarafına, fabrikalardaki otomasyon bandında olduğu gibi beş-altı memur sırayla oturur, vatandaşların işlem başvurusunu alıp makbuzunu keser, en son da belgesini imzalar gönderirdik.

Tam o sene pasaportlar değişecek denildi, bir de onun yükü eklendi üstümüze. O dönemde Almanya kendi işsizlik meselesini halletmek için işçilerimizin Türkiye’ye dönmesini teşvik ediyor, döneceklere cazip geleceğini düşünerek on’ar bin mark veriyordu. Dönüp dönmeme kararsızlığı devam ederken, kesin dönüş, ikamet süreleri gibi yeni işlemler ortaya çıkıyordu. Kesin dönüş yerine “keskin dönüş” deyimi o devirde çıkmıştı; Türkiye’ye dönmek istemeyenler çoğunluktaydı. Bunun yanında, ekonomik nedenlerle gerçek dışı beyanlara başvurarak iltica eden, sonradan iltica dilekçesini geri alarak ikametini düzenli hale getirmek isteyen vatandaşların işleri de vakit alıyordu. Bizler de Konsoloslukta günlük işlerin yanısıra bir de çetrefil hale gelen bu meselelere çözümler bulmaya çalışıyorduk. Bu da zaman zaman gergin ortamlara, tartışmalara neden olabiliyordu.

Aşağı Saksonya Eyaletinin başkenti Hannover’in merkezinde bulunan Steintor semtinde, içinde bir gazete bürosunun da bulunduğu çok katlı tarihi Anzeiger Hochhaus adlı binada kiradaydık. Başkonsolosluğa her gün iki yüze yakın vatandaşımız doluşuyor, Cumartesi günleri ise gelenlerin sayısı beş yüzü buluyordu.

Vatandaşlarla yaşanan gerginliklere bir de binamızın önünde Cumartesi günleri düzenlenen siyasi gösteriler eklenince memurlar üzerindeki baskı daha da artıyordu. Gösteri yapılan günler, bir yandan içeride kan ter içinde sorun halletmeye çalışırken, diğer yandan gözümüz, ani bir tehlike yaşama endişesiyle dışarıda olup bitenlerde olurdu. Bazı başkonsolosluk binalarına baskınlar yapılmıştı. Bazılarına dışarıdan çeşitli saldırılarda bulunulmuştu. Olası tehditlere karşı koruma görevlilerimiz ve dışarıda tedbir alan Alman polisi bir güvence sayılabilirdi, ama yine de herkes tetikteydi, çünkü bir olay olsa vatandaşlarla birlikte hepimiz etkilenecektik.

İçimizde en fazla diken üstünde yaşayan görevlimiz ise, Çukurovalı olduğu için personel arasında “Ağa” unvanıyla anılan İsmail’di. Başkonsolosluğun emektar sevimli kavası Adanalı İsmail Ağa, ailesiyle konsolosluk kançılaryasının bir bölümünde kalır, gece de konsolosluğu beklerdi.    Ak saçlı, iri yapılıydı, ama onun en belirgin özelliği uçlarından yukarı doğru kıvrılmış bembeyaz bıyıklarıydı. Almanya’da yaşıyor olmanın da etkisiyle, görenler İsmail Ağayı, bu bakımlı, görkemli bıyığıyla ve ciddi duruşuyla Alman İmparatoru Kayzer Wilhelm’e (I. Wilhelm, 1797-1888) benzetirdi. Belki ağalığı da memleketinin Çukurova olmasından çok bıyıklarından geliyordu. Aşağı Saksonya’da vatandaşlar arasında onu tanımayan yoktu. İşine bağlı ve dürüsttü. Ona zaman zaman Kayzer Wilhelm diye takılmamıza ses çıkarmaz, böyle seslenildiğinde hafifçe gülümseyerek gözünü uzaklara çevirirdi. Konsolosluğa iş için girip çıkan Almanlar da bu sevimli görevlimizin bıyıklarında kendilerine has bir özellik olduğunun farkında idiler.

Bir Kurban Bayramı günü sabah çok erken bir saatte İsmail Ağa telefon ederek, konsolosluğun bina içindeki üst kat ana giriş kapısının önüne bomba konulduğunu söyledi. Nasıl bir bomba olduğunu sordum. Yerde birbirine kabloyla bağlı iki poşet durduğunu, kablolara bir çalar saatin bağlı olduğunu söyledi. Anlattığı şeyin doğal olarak çağrıştırdığı, saatli bombadan başka bir şey değildi. Ona, aman İsmail Ağa sakın poşetlere, kabloya, saate, hiçbir şeye dokunma, polise haber veriyorum, ben de atlayıp oraya geliyorum dedim. Alman polisine durumu anlattıktan sonra hemen hızla giyinip arabayla konsolosluğa gittim.

Ben yoldayken İsmail Ağa herhalde bombanın içeride patlayacağından epeyce korkmuş olacak ki, polisi beklemeden poşetlerin ikisini de eline alıp güzelce caddeye indirmiş, patlarsa yolda patlasın diye düşünerek onları kaldırımın kenarına bırakıvermiş. Çalar saatten bombanın patlama saatini öğrenmeye çalışıp çalışmadığından ise emin değilim.

Konsolosluğa vardığımda Alman polisi gelmiş, poşetleri uzaktan incelemeye başlamıştı. İsmail Ağanın söylediği gibi, iki şişkin poşet, bunları üstten birbirine bağlayan bir kablo ve tam aralarında yuvarlak bir çalar saat öylece duruyordu.Bayram namazına giden birkaç vatandaşımız da merak edip olanları seyretmeye başlamıştı.

Polisler hemen şehrin en işlek caddelerinden biri olan önümüzdeki yolu trafiğe kapatarak, poşetleri imha etmek üzere uzaktan kumandalı, dört tekerlekli, pazar arabasına benzeyen bir robot getirdiler. Amaçlarının poşetleri fünye ile patlatarak etkisiz hale getirmek olduğunu söylediler. Eğer bomba gerçekten belirli bir saatte patlayacak ise, etrafta ve binada  ciddi bir hasar bırakabilirdi. Polislerin işi zordu. Bir yandan gittikçe kalabalıklaşan meraklıları uzaklaştırmaya çalışıyor, diğer yandan robotu çalıştırmaya hazırlanıyorlardı.

Bu arada olayı haber alan bir gazeteci geldi, polise uzun uzun sorular sormaya başladı. Kısa yanıtlar veren polis onu da uzaklaştırmaya çalışırken gazeteci herhalde aldığı bilgilerden tatmin olmamış olacak ki polise bağırmaya başladı.Sonra polis onu kovaladı.

Sonunda robot yavaş yavaş poşetlere yaklaştı, kancasıyla onları kaldırımın kenarında durduğu yerden kaldırarak caddenin ortasındaki refüje kadar götürdü, polis seyircileri iyice uzaklaşmaları konusunda bir kez daha uyardıktan sonra poşetleri yere bırakıp oradan uzaklaştı.

Bizler büyük bir patlama beklentisi içinde gözlerimizi kısarken, polisin fünyeyi ateşlemesiyle birlikte, cılız bir patlama sesiyle birden havaya gazete kağıtlarının uçuştuğunu gördük.

İsmail Ağanın büyük bir riske girerek ellerine alıp aşağıya indirdiği poşetler, meğer saatli bomba süsü verilmiş gazete parçalarından ibaretmiş. Hepimiz derin bir nefes aldık.