Tufan Erhürman’ın seçimi bir umut mu, yoksa yeni bir hayal kırıklığı mı doğuracak?

NATO MADRİD ZİRVESİNE HAZIRLANIRKEN

2022 Haziran ayında Madrid’te düzenlenecek NATO Zirvesine iki ay kaldı. İttifakın on yıllık geleceğine yön verecek yeni Stratejik Konseptin (STKON) kabul edileceği bu Zirve küresel güvenliğin kökten dönüşüme uğradığı çok kritik bir dönemeçte gerçekleşecek. Rusya’nın Ukrayna’ya karşı giriştiği işgalin ne yöne evrilebileceğini kestirmenin kolay olmadığı bir süreçte Batı dünyası için kritik bir dönüm noktasına sahne olacak.

An itibariyle ne medyada ne de akademi dünyasında Türkiye’nin mensup olduğu NATO’nun geleceğini tayin edecek hayati önemdeki STKON’la ilgili olarak henüz doyurucu bir haber-yorum veya analize rastlanmıyor. Başta ekonomik güçlükler olmak üzere günlük gailelerin damga vurduğu mevcut iç ortamda olağan karşılanması gerekli bu konudaki duyarsızlığın Zirve yaklaştıkça yerini bir hareketlenmeye bırakacağı aşikar. Öte yandan, özellikle transatlantik dünya ve küresel gündem açısından hiyerarşik olarak en önemli belgelerin başında gelen STKON’un neyi simgelediği ve olası içeriği Türkiye’nin yakından izlemesi gerekli bir süreç oluşturmakta.

STRATEJİK KONSEPT NEYİN TEMSİLCİSİ?

STKON, her şeyden önce çoğulculuğa ve kuvvetler ayrılığına dayalı, temel insan hak ve hürriyetlerine saygılı ve hukuk devleti normlarını benimsemiş demokratik ülkeler için ana bir rehber oluşturacak.

2019 Aralık ayında düzenlenen NATO Londra Zirvesinde başlatılan süreç doğrultusunda İttifakın siyasi boyutunu güçlendirmeye dönük arayış ilk meyvesini uzun bir uğraş sonunda 2020 yılında verdi. Bağımsız bir Uzmanlar Grubu, NATO’nun yeni STKON’na esas oluşturacak NATO 2030: Yeni Bir Çağ İçin Birliktelik Raporu’nu hazırladı. Bu rapor geçen yıl Haziran ayında düzenlenen NATO Zirvesinde Liderler düzeyinde ele alındı ve onaylandı. Şimdi sıra bu Rapor temelinde yeni STKON’un hazırlanıp, onay için  yine liderlere sunulmasına geldi.

Ukrayna’da süregiden savaş halen küresel gündemin ana odak noktası durumunda. Diğer taraftan, bu durumun, 2008’den bu yana sahada vücud bulan, 2022 Şubat ayıyla birlikte zirve yapan Rusya’nın saldırgan tutumuna rağmen NATO bünyesinde STKON’a ilişkin olarak yapılan çalışmaları köstekleyen değil, tam tersine hızlandıran bir tabloyu ortaya çıkarttığını tahmin etmek kehanet oluşturmaz.

STRATEJİK KONSEPT BAŞLICA NELERİ KAPSAYABİLİR?

Yapılmakta olan çalışmaların son aşamalarında yeni STKON için dönemin ruhuna uygun bir başlık bulmak gerekecek. Bu bağlamda, yeni STKON’nun başlık adayları arasında ‘Yeni Güvenlik Mimarisinde NATO’nun Rolü’ mealinde bir tercihte bulunulabilir.

Elbette bulunacak başlık temel bir mesele değil. STKON’un olası içeriğinde neler bulunabilir konusuna odaklanmak daha doğru bir yaklaşım oluşturur. Dolayısıyla, metnin hangi ana bölümler üzerine inşa edileceği üzerinde durmak gerekli. Bu çerçevede, ‘kristal küremiz’ henüz bulanıklığını korusa da şu temel hususların STKON’un ana yönelimini belirleyeceği öne sürülebilir:

– Yeni STKON hiç şüphesiz demokratik ülkeler grubu için manifesto benzeri bir bölüm içerecek. Bu bölümde, esasen NATO’nun kurucu antlaşması olan Vaşington Antlaşmasında yer bulan, BM Şartına ve uluslararası toplumun, ciddi sancılara da sahne olsa, 2. Dünya Savaşı ertesinden bugüne kadar geliştirdiği uluslararası hukuk içtihadına esas oluşturan temel ilke ve değerler ile alınan kararlara vurgu yapılacak. Mevcut ortamda NATO üyesi ülkelerin kamuoylarına söz konusu ortak ideal ve değerlere sahip çıkmaları için güçlü bir çağrıda bulunulacak. Bunlara meydan okuyan devlet veya devlet dışı aktörlere karşı tutum alınması gereğinin altı çizilecek.

– Muhtemelen takip edecek bölümde mevcut güvenlik ortamının özellikleri üzerinde durulacak. Çok kutupluluğa (veya iki kutupluluğa) evrilmekte olan küresel düzenin tanımı yapılacak. Bu tanım içinde bölgesel bir örgüt olan NATO’nun, belli çevrelerin iddia ettiğinin aksine ‘dünya jandarmalığına’ soyunmayacağı, ancak terörizm, siber dünya, hibrit tehditler, iklim değişikliği, pandemi ve uzaydaki rekabet gibi sınır aşan sınamalar karşısında küresel bir bakışa sahip olması gerektiği kaydedilecek. Bunlara karşı konumu ve rolü belirlenecek.

– Küresel güvenliğin geniş ölçekli bir tanımının tehdit değerlendirmesiyle tamamlanması STKON’un diğer bir ana bölümü olacak. Bu çerçevede, NATO 2030 Raporundan hareketle Rusya ve terörizm asli tehdit unsurları olarak betimlenecek. Çin’in hemen her alanda yükselen gücü karşısında bu ülke, sadece stratejik bir rakip olarak değil, aynı zamanda küresel sınamalar bağlamında işbirliği sunabilecek bir ortak olarak değerlendirilebilecek. NATO’nun kurum olarak Çin’e karşı savunma planı yapmasını bekleyenler yanıldıklarını görecekler. Tehdit değerlendirmesi bölümünde olası bölgesel rakiplere, diğer bir anlatımla, rakip alt-kutuplara değinilmesi yadırgatıcı olmayacak.

– Büyük sarsıntılara sahne olacak yeni güvenlik ortamı ve buna uygun tehdit değerlendirmesi ışığında NATO’nun temel görevleri ele alınacak. Bu görevler (kollektif caydırıcılık ve savunma, kriz yönetimi ve işbirliğine dayalı güvenlik) aynı kalacak. Bunların 360 derecelik bütüncül bir anlayışla yürütülmesinin esas oluşturacağının altı yeniden çizilecek. Bu çerçevede, İttifakın hedef düzeyine, yeni döneme uyarlanacak konvansiyonel-nükleer kuvvet-komuta tertip ve yapılarına dair  yönlendirici esaslar STKON’da kısaca tanımlanacak.

– 2014 yılından günümüze kadar geçen süre içinde Zirvelerde alınan kararlar teyid olunacak. Bunların yeni döneme uyarlanacak uygulamaları için bir dizi görevlendirmelerin esasları ortaya konacak. Bunlar arasında demokrasilerin otokrasiler karşısındaki dayanıklılığını artırmaya dönük yeni hamlelerin gündeme gelmesi sürpriz oluşturmayacak. STKON, müttefik ülkelerde olduğu gibi ortak ülkelerde de demokrasinin kurum ve kurallarıyla güçlendirilmesine yönelik bir zemini ön plana çıkaracak.

– Hint-Pasifik bölgesi dahil NATO’nun ortaklık ağları kurduğu bölge ülkeleriyle yeni döneme uygun ilişki modelleri üzerinde durulması da şaşırtıcı olmayacak. Demokrasi cephesinin bu yönü itibariyle de güçlendirilmesi STKOM’un ana yönelimlerinden birini oluşturacak.

– NATO-AB ilişkileri bağlamında AB yine stratejik ortak ilan edilecek. STKON’da, AB’nin Stratejik Pusulasına kıyasla AB’yle ilişkilerin önemi daha vurgulu olabilecek. İlişkilerin resmi ve gayrı resmi formatlarda arttırılması gereğine işaret edilebilecek. Öte yandan, AB’nin güvenlik-savunma alanındaki stratejik otonomisinin sınırlarına dair ipuçlarının STKON’da yer verilecek ifadelerde yer bulması beklenecek.

– Yeni ve çığır açan teknolojilerde NATO üyesi ülkelerin üstünlüğü elde tutmaları için kendi aralarındaki dayanışma ve işbirliğini arttırması istenebilecek. Uzay ve kuantum teknolojileri, akıllı zeka, insansız olanları dahil yeni nesil sistem ve platformların geliştirilmesi gereği ön plana çıkarılacak.

– STKON’un son bölümünde, NATO’nun transatlantik dayanışma ve işbirliği için temel bir istişare forumu oluşturduğu tespitinden hareketle İttifak üyesi ülkelerin, dönüşüm içindeki küresel durum karşısında yeni bir düzenin inşa olunmasında birlik ve uyum içinde hareket etmeleri gerektiği, bu bağlamda demokrasilerini derinleştirip güçlendirmelerinin elzem olduğu, uluslararası hukukun kural ve normlarına sahip çıkmaları lazım geldiği yolunda güçlü bir çağrı yer alacak.

YENİ DÖNEMDE GÜVENLİK MİMARİSİ VE TÜRKİYE

Rusya’nın Ukrayna’da giriştiği işgal eylemi hiç şüphesiz uzun dönemde şekillenecek yeni bir çağı başlattı. Oluşum halindeki yeni küresel düzen içinde ağırlığını giderek daha fazla hissettiren jeopolitik-jeostratejik çekişmeden yeryüzünün tüm aktörleri değişen ölçülerde de olsa paylarını almakta. Bu yeniden yapılanma sürecine NATO da bir şekilde dahil olacak. İttifak, küresel çekişme içinde daha fazla bütünleşme, uyum sağlama ve bundan hareketle rol ve konumunu belirlemekle sınanacak. Bu sınamanın sonuçlarının izdüşümlerini STKON’da kısa bir süre sonra göreceğiz.

Ukrayna’nın işgaliyle birlikte bölgede bundan en fazla etkilenen ülkeler arasında Türkiye de bulunuyor. Hem güvenlik hem ekonomik-ticari alanlarda ortaya çıkan kötüleşmenin sonuçlarını yaşıyor. Bu süreç devam ederken demokrasisindeki geri gidiş hızlanıyor. Türkiye maalesef artık demokratik olmayan ülkeler kategorisinde görülüyor ve otokrasiye savrulmakta olduğu algısı günden güne güç kazanıyor.

Temelleri Rönesans ve Reformasyonla atılan, Fransız Devrimiyle ve Aydınlanma çağıyla pekişen, ulus-devletlerin doğuşuyla yeni boyutlar kazanan, insanlığa maliyeti yüksek büyük devinim ve devrimlerle makas değiştirip ana eksenlerini BM Şartı, Evrensel İnsan Hakları Beyannamesi, Avrupa Konseyi, AGİT, AB ve OECD gibi kurumlarda bulan, uluslararası hukuku da kapsayan hukuk devletini önceleyen çağdaş demokratik norm ve uygulamalardan uzaklaşmakla karşımızda şekillenmeye başlayan yeni bir çağda Türkiye’nin layık olduğu yere gelmesini ummak boş bir hayalden ibaret kalacak.

Özünde dünya demokrasi tarihinin esaslarına vücud veren Batı normlarını ve kurumlarını kendi ‘çağdaşlık’  anlayışları doğrultusunda bugün yerden yere vurmakta beis görmeyen modern ve seküler görünümlü çevrelerin Türkiye’nin demokrasiden uzaklaşmakta olduğundan yakınmaları gerçekten ibret verici bir durum. O çevrelerin sergiledikleri duruşu, geleceklerini çağdaş ve çoğulcu demokraside aramayanların veya Türkiye’nin konumunu başka coğrafyaların değerlerinde görenlerin yönetim çarklarını bilerek veya bilmeyerek yağlamaktan başka bir çaba olarak tanımlamak mümkün değil.

Herhangi bir ittifak veya grup mensubiyetinden bağımsız olarak geleceğimizi, Büyük Önder Atatürk’ün  belirlediği doğrultuda çağdaş, modern, çoğulcu ve seküler demokraside, diğer bir anlatımla, Batı demokrasileri yanında değil, başka mecralarda veya coğrafyalarda arayanların yanında saf tutmak veya sonuç itibariyle bu tür çevrelerin ekmeğine yağ sürmek felaket reçetesinin bir kalemi olarak anılmaktan öteye gitmeyecek.

2020 yılı, covid-19 pandemisinin de etkisiyle Latin Amerika ülkeleri açısından neredeyse tamamen kayıp bir yıl olmuştur. Virüs nedeniyle bölgede hayatını kaybedenlerin sayısı yarım milyona yaklaşmıştır. Yıl sonuna kadar ölenlerin sayısı en kalabalık ülke Brezilya’da 195 bine, ikinci kalabalık ülke Meksika’da ise 115 bine ulaşmıştır. Bölgenin en vahim haldeki ülkesi Venezuela’da son birkaç yıldır yaşanan siyasi ve ekonomik kriz, yıl içinde, daha da derinleşmiştir. Meksika üzerinden kuzeye, ABD sınırına doğru yollara düşen Orta Amerika ülkeleri vatandaşlarından oluşan çaresiz insan kafileleri,  geçtiğimiz yıl süresince de üzücü manzaralarla karşımıza çıkmıştır.  2020 yılının yegane olumlu gelişmesini, Latin Amerika ülkelerine 4 yıl boyunca tepeden bakan, hor gören ve baskıcı politikalar uygulayan Trump’ın seçimleri kaybetmesi teşkil etmiştir. Bölge ülkelerinin tamamı, sağcısıyla ve solcusuyla, Trump devrinin kapanmasıyla önemli ölçüde rahatlamış, 2021 yılına yönelik iyimserlik artmıştır.

Görev süresi boyunca tüm dünya ile itişen ABD başkanı, Latin Amerika ülkelerine soğuk savaş dönemi zihniyetiyle yaklaşmış, komşusu Meksika’yı özellikle hedef tahtasına oturtmuş, demirden veya betondan duvarını tam öremese de, tehdit ve mevzuat  vasıtasıyla “Latino göçü” rakamlarını düşürmüştür.

“Kuzey Üçgeni” şeklinde adlandırılan Honduras, El Salvador ve Guatemala, ABD istikametindeki göç hareketinde öne çıkan ülkelerdir. Dünyanın en tehlikeli ülkelerinin bulunduğu bu coğrafyada, bir yanda uyuşturucu ticaretine dayalı çeteler, diğer yanda yolsuzluklara batmış baskıcı hükümetler arasında sıkışan fakir insanlar açısından, “ABD’ne kapağı atmak” yegane çözüm yolunu oluşturur. Yapılması gereken bölgenin, yolsuzlukla mücadele ile cezasızlık kültürüne son verilmesi alanlarında desteklenmesi ve bu ülkelerle iktisadi ilişkilerin güçlendirilmesidir. Göç hareketlerini öne sürerek, anılan ülkeleri ABD vatandaşları nezdinde suçlu ilan eden başkan Trump, göç gerçeğinin arkasındaki gerekçelere gözlerini kapamış, uygulamaya koyduğu sert önlemler vasıtasıyla sorunu çözebileceğini hesaplamış, sadece rakamsal ve geçici başarılar elde edebilmiştir.

Trump’ın baskılarına boyun eğen Meksika ve Orta Amerika ülkeleri, göçmenleri engellemek üzere polisiye tedbirlere başvurmuş, onbinlerce göçmen ABD’nin güneyindeki sınırlarda durdurularak  geri püskürtülmüştür. Meksika’nın solcu popülist devlet başkanı Andres M.L. Obrador tarafından, uyuşturucu kartelleri ile mücadele etmek üzere sıfırdan kurulan ‘Milli Muhafızlar’, Vaşington’un baskıları neticesinde, ülkenin kuzey ve güney sınırlarında göçmenlere karşı kullanılmıştır. 

Trump’ın, yokuş aşağı yuvarlanan ülke Venezuela’ya karşı uyguladığı “azami baskı” politikası da sonuçsuz kalmıştır. Tam tersine, onun döneminde, Venezuela’nın insafsız lideri Maduro iktidarını pekiştirmiş, kendisine büyük ümitler bağlanarak 50 küsür ülke tarafından devlet başkanı vekili ilan edilen muhalif lider Juan Guaido’nun  iyi niyetli gayretlerinden de bir netice alınamamıştır. 

“Global bela” Trump’ın hışmından Küba da payını almıştır. Başkan Obama’nın tarihi nitelikteki  açılımıyla, 2014 yılı sonundan itibaren düzelme sürecine giren Küba-ABD ilişkileri, Trump yönetimi sırasında  geri vitese  takılmış, 60 yıldır uygulanan ambargo güçlendirilmiş, yeni yaptırımlar devreye sokulmuştur. Kanaatimizce, demokrat aday Biden’ın seçimleri kazanması, ABD dışında en çok Küba halkını memnun etmiştir.

Trump ile, ideoloji yakınlığından ötürü,  iyi ilişkiler içinde olması beklenen Brezilya’nın muhafazakar ırkçı lideri Jair Bolsonario’nun dahi, Vaşington ile karşılıklı saygıya dayalı verimli bir işbirliği geliştiremediği dikkat çekmektedir. Trump, 4 yıllık iktidar döneminde tek bir kez Latin Amerika ziyareti gerçekleştirmiştir. 2018 kasım ayında Arjantin’de düzenlenen G-20 zirvesine iştiraki yegane bölge ziyaretini teşkil etmekle, adıgeçenin Latin Amerika’ya mesafesini de ortaya koymaktadır. Washington’un bölgeyi ihmal eden bu politikası tabiatıyla Çin’in çok işine gelmektedir. Pekin, ekonomik ve finansal gücünü kullanmak suretiyle, Latin Amerika’daki nüfuzunu her geçen yıl daha da arttırmaktadır. 2017 yılında Afrika’ya geri dönüş yapan Rusya’nın, Latin Amerika’ya dönüş işaretleri, henüz cılız düzeylerdedir.

2003 ila 2013 yılları arasında, petrol ve hammadde fiyatlarında meydana gelen artışların da etkisiyle, altın çağını yaşayan Latin Amerika’nın dikey düşüşü, 2020 yılında da devam etmiştir. Gelir dağılımındaki çarpıcı eşitsizlikler,  sosyal güvenlik sistemindeki aşırı zayıflıklar, kamuya ait eğitim ve sağlık hizmetlerinde görülen yetersizlikler ve artan yaygın fakirlik, tüm bölgenin ortak sorunları mahiyetinde çözüm beklemeye devam etmektedir. 2019 sonbaharında bazı bölge ülkelerinde yaşanan ve ciddi can kayıplarına yol açan kitlesel protestolardan, bölge liderlerinin, Şili dışında, gerekli dersleri almadıkları dikkat çekmektedir. 

2019 sonlarına doğru ortaya çıkan sosyal çalkantılar ve toplu başkaldırı hareketini dikkate alan Şili devlet başkanı Sebastian Pinera, diktatör Pinochet döneminden kalan, neoliberal anlayışa dayalı 30 yıllık sistemin, ülkeye barış ve huzuru geri getirmeyeceğini ilk kavrayanlar arasındadır. Protestolardan çıkardığı dersler çerçevesinde, 2020 ekim ayında  referandum düzenlenmiş ve  sosyal devlet anlayışına dayalı yeni bir anayasa hazırlanması seçmenlerin yüzde 78′ i tarafından kabul görmüştür. Reformcu anayasayı hazırlayacak Kurucu Meclis seçimleri önümüzdeki ilk baharda gerçekleştirilecek, hazırlanan anayasa taslağı, 2022 yılı içinde halkın onayına sunulacaktır. Daha özlü ifade etmek gerekirse, geleceğin Şili’si, parası olana eğitim ve sağlık sağlayan özel sektör öncelikli, eşitsizliklere yol açan amerikan modelini terkedecek, düşük ve orta gelirliyi de dikkate alan Avrupa modeli benzeri bir sosyal  güvenlik sistemine geçecektir. 

Covid-19 kayıpları bir kenara bırakıldığı takdirde, kıtanın denize kıyısı olmayan nadir ülkelerinden Bolivya’nın 2020 yılını olumlu kapadığını söyleyebiliriz. 2006 yılından itibaren ülkeyi yöneten ilk yerli başkan Evo Morales’in, çoğunluğun muhalefetine rağmen, 2019 sonbaharında düzenlenen seçimlerde  inatla tekrar aday olması üzerine, ülkenin karmaşa ve kaosa teslim olduğunu hatırlıyoruz. Bir yıllık geçiş dönemini takiben, 2020 ekim ayında yapılan seçimleri Evo’nun partisi MAS’ın adayı, önceki hükümetlerin başarılı ekonomi bakanı Luis Arce’ın kazanmasıyla, ülke sol çizgide siyasi istikrara kavuşmuş gözükmektedir.

Latin Amerika’nın lider ülkesi Brezilya, yarı faşist yarı çılgın lideri Jair Bolsonaro’nun yanlış ve gayri-ciddi yönetiminin neticesinde, covid-19 pandemisinin bölgede en çok tahribat yaptığı ülke konumuna yükselmiştir. Kök salmış yolsuzluklara son vermek, pek vahim haldeki asayiş sorununu çözerek ülkeyi güvenli hale dönüştürmek ve kötü giden ekonomiyi ayağa kaldırmak yönündeki seçim taahhütlerini yerine getiremeyeceği anlaşılan muhafazakar-popülist lidere yönelik destek, pandemi krizi yönetimindeki yanlışların da etkisiyle, düzenli  iniştedir. Ülkede, önceki başkanlardan Dilma Rousseff”in, 2016 yazında, siyasi partiler arası çekişmeler ve Petrobras skandalı nedeniyle görevden alınmasıyla başlayan kötüye gidiş devam etmektedir.  Sambacıların memleketinde, 2021 yılı ufuğunda, yeşil ışık henüz maalesef görülememektedir.

Arjantin’in peronist devlet başkanı Alberto Fernandez, bir yandan  covid-19 nedeniyle  küçülen ekonomiyi canlandırmaya, diğer yandan devraldığı devasa dış borç sorununu çözmeye gayret etmektedir. 2020 yazında 66 milyar dolar eski borcun yapılandırılması ülkeye rahat  bir nefes aldırmıştır. Halkın yüzde 40’ının fakirlik sınırı altında yaşamını sürdürdüğü  Arjantin’de, pandeminin ilave yükünü karşılamak üzere, geçtiğimiz aylarda, zenginlerden bir defaya  mahsus ilave vergi (tahmini toplamı 3 milyar dolar) alınması fazla tepkiye yol açmadan onaylanmıştır.   Geçtiğimiz yıl ülke gündemini, yukarıdaki hayati konulardan ziyade, yıllardır kitleleri sokağa döken  kürtaj yasasının nihayet meclisten geçişi ve 60 yaşında hayata gözlerini kapayan futbol efsanesi Diego Maradona’nın adının ve hatırasının nasıl yaşatılacağı meşgul etmiştir. Aslına bakarsanız, futbol ve tango diyarı olan, unutulmaz Eva Peron’un memleketini, bu özellikleri  renkli kılmaktadır.

Yarım asır boyunca, 200 binin üzerinde can kaybına sebep olan  FARC adlı “devrimci” terör örgütü ile 2016 yılında imzalanan barış anlaşmasının ardından, Kolombiya’nın önünün açılacağı, ülkenin barış ve güvenlik içinde hızla kalkınacağı öngörülmekteydi. Ancak geçtiğimiz yıllarda anlaşmanın uygulanma sürecinde ortaya çıkan fikir ayrılıkları, iç barışın kısa vadede tesis edilmesinin  müşkül olduğunu ortaya koymuştur. Kolombiya’da bir yandan eski ve yeni terör grupları su yüzüne çıkmakta, diğer yandan  hükümet karşıtı sokak protestolarının sonu gelmemektedir. Pandeminin getirdiği külfetin yanında, komşu Venezuela’dan kaçarak ülkeye yerleşen 1,5 milyon göçmen ve çöküş halindeki Maduro rejimi ile gerilen ilişkiler, muhafazakar İvan Duque yönetiminin işinin 2021 yılında da kolay olmayacağını göstermektedir.

Peru’da, 2016 yılında seçimleri kazanarak cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturan Pedro Pablo Kuczynski’nin 2018 yılında görevden alınması sonrasında başkanlık koltuğu 5 kez el değiştirmiştir. Yolsuzluklara karşı mücadeleyi amaç edinen müteakip Cumhurbaşkanı Martin Vizcarra ile, reformlara geçit vermemek üzere direnen Meclis çoğunluğu arasındaki mücadele neticesinde, 2020 yılı içinde başkan Vizcarra da görevden alınmıştır. Yerine atanan Meclis Başkanı bir hafta sonra  istifa etmek zorunda kalınca, yeni Meclis Başkanı Fransisco Sagasti son 6 ay için cumhurbaşkanlığı koltuğuna getirilmiştir. Geçtiğimiz 5 yıl içinde, Peru devlet başkanlığı koltuğu etrafında gelişen entrikalara bakıldığında, turizm cazibesi  bu And ülkesinde, siyaset kurumunun yine sınıfta kaldığı,  siyasetçilerin ise çoğunlukla reformlara karşı gelerek yolsuzluk düzenini müdafaa ettikleri sonucuna varılmaktadır. Peru’lu seçmenin, 11 nisan 2021 günü düzenlenecek başkanlık ve parlamento seçimlerinde, reform karşıtı partileri ve siyasetçileri cezalandırması samimi temennimizdir.

Geçtiğimiz yıl pandeminin fena vurduğu ülkeler arasında 17 milyon nüfuslu Ekvator da bulunmaktadır. 2007-2017 yıllarında başarılı yönetimiyle dikkatleri çeken Rafael Correa’nın ardından ve onun desteğiyle, sol koalisyonun adayı olarak cumhurbaşkanı seçilen Lenin Moreno’nun koltuğuna oturduktan sonra, muhafazakar-liberal bir lider gibi hareket etmesinin çok yadırgandığını ve tepkilere yol açtığını hatırlıyoruz. Ekonomik sorunları, IMF reçeteleriyle çözme gayretleri neticesinde, 2019 sonbaharından itibaren ülke çapında yaygınlaşan kitlesel protestolar,  Moreno’ya yönelik desteği iyice aşağılara çekmiştir. Ekonomik kriz, sosyal çalkantılar ve pandeminin yol açtığı sıkıntıların öne çıktığı koşullar altında, 2021  şubat ayı başında, Moreno’nun katılmadığı cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ilk turunu, Rafael Correa’nın desteklediği sol koalisyonun adayı  Andres Arauz, birinci (yüzde 32), muhafazakar aday Guillermo Lasso ikinci (yüzde 20) sırada bitirmiştir. Ekvator’un yeni rotası, nisan başında düzenlenecek 2. tur seçimlerin neticesine göre çizilecektir.

Bölgenin Venezuela dışındaki en sorunlu ülkesi Haiti’den, 2020 yılı boyunca, maalesef, hiçbir olumlu gelişme haberi yansımamıştır. Küba’nın doğusundaki büyük bir adayı Dominik Cumhuriyeti ile paylaşan, Afrika’dan getirilen esirlerin çocuklarının kurduğu 11 milyon nüfuslu Haiti, bölgenin daimi en fakir ülkesi konumundadır. 2010 yılı depreminin ardından bir türlü istikrara kavuşamayan Haiti, yolsuzluklar, sosyal huzursuzluklar, kötü yönetim, siyasiler arası kutuplaşma ve fakirliğin yol açtığı güvenlik sorunları sarmalını bir türlü aşamamaktadır. Uluslararası toplumun bahtsız ülkeye mevcut sorunlarını aşmasında gerekli ve doğru yardımı sağlayamaması bir diğer ayıptır. Halen ülkede baş gösteren hükümet karşıtı gösteriler, cumhurbaşkanı Jovenel Moise yönetiminin, yolsuzluklara karışmaları  yanında,  2019 yılında görevi tamamlanan Parlamentonun yenilenmesi için gerekli seçimlerin henüz gerçekleştirilememiş olmasından kaynaklanmaktadır. Bu arada muhalefet cumhurbaşkanının görev süresinin içinde bulunduğumuz şubat ayında sona erdiğini ileri sürmekte, adıgeçen ise süresinin 2022 şubatında tamamlanacağını savunmaktadır (BM ve bölgesel örgütler 2. görüşe yakındır). Bu hukuki karmaşayı çözmesi beklenen yüksek mahkeme görev yapamaz durumda bulunduğundan, muhalif kitleler, Başkan Jovenel Moise’un koltuğunu bırakmasını teminen, halen sokaklarda güvenlik güçleriyle çatışmaktadır. Uluslararası toplumun, 2021 yılı içinde, meclis ve başkanlık seçimlerinin güvenilir biçimde yapılması, yüksek yargının çalışır hale getirilmesi ve diğer hassas kurumların işletilmesi yönünde garanti vermek suretiyle muhalefeti uzlaşma yönünde ikna etmesi  hayli zor olsa da, yegane çözüm yolu gibi durmaktadır.

2020 yılını zor geçiren diğer bir ülke Küba olmuştur. Trump’ın Küba’ya uyguladığı yaptırımların yol açtığı çeşitli sıkıntılara ilaveten, pandemi nedeniyle turizm gelirlerinden mahrum kalan ülkede, ithalat zorunlu olarak kısıtlanmış, bu nedenle ürünlerin tedariki zorlaşmış, Küba halkı kuyruklarda saatlerce beklemiştir. Karşılaşılan ekonomik sıkıntıları aşmak üzere, Küba yönetimi, ülkede yıllardır tedavülde bulunan iki farklı para birimi uygulamasına son vermiş, özel sektörün faaliyetleri önündeki yasakların bir çoğunu kaldırmıştır. Tabiatıyla stratejik sektörlerde ve alanlarda mevcut devlet tekeli korunmuştur. Özel sektöre tanınan yeni imkanların ne anlama geldiğini ayrıntılarıyla öğrenmek için bir süre beklenmesi gerekecektir. Florida Körfezinin karşı kıyısındaki Biden yönetiminin, fazla gecikmeden, Küba- ABD ilişkilerini Trump öncesi (2016) seviyesine çıkarması ortak beklentidir. Komünist ülkede, özel sektöre tanınan söz konusu ilave hakların Vaşington nezdinde olumlu karşılanması, 2021 yılı içinde, Küba-ABD ilişkilerin doğru yönde gelişeceğine işaret etmektedir. Öte yandan, biyoteknoloji ve aşı üretimi alanında başarısı dünya çapında takdir gören Küba’nın, covid-19 için geliştirdiği Soberana2 adlı aşının yıl içinde kullanılacak ve ihraç edilecek seviyelere ulaşacak olması, 2021 yılının daha iyi geçeceği kanaatini güçlendirmekte, iyimserliğimizi arttırmaktadır.

Latin Amerika’nın  2021 yılında çözmesi gereken temel sorunların başında Venezuela ve Haiti krizleri gelmektedir. Suriye’de nasıl Esad’ı dışlayarak çözüme ulaşılamıyor ise, Venezuela’da da Maduro’suz çözümün mümkün olmadığını kabul etmek gerekir. Biden yönetiminin gelişinden bilistifade, 1-2 yıllık bir geçiş dönemi ertesinde, tam demokratik koşullar  içerisinde, muhalefete baskı yapılmaksızın, tarafsız yüksek seçim kurulu ve yüksek yargı organlarının teşkili ve desteğiyle, uluslararası gözlemcilerin denetiminde, başkanlık ve Parlamento seçimleri düzenlenmesi karşılığında, ABD yaptırımlarının kaldırılması ve ülkeye acil insanı yardım sağlanmasına yönünde bir uzlaşı sağlanması amaçlanmalıdır. Bu istikamette, Norveç’in öncülüğünde yürütülen ve ABD yaptırımları nedeniyle ara verilen hükümet- muhalefet arası görüşmelere kalınan yerden başlanılması krizin çözümünde çok önemli bir adım oluşturacaktır. Venezuela krizinin aşılması için bir kaç yıldır iyiniyetle gayret sarfeden Lima Grubu ile AB Venezuela Temas Grubu’nu üyelerinin desteklerini sürdürmeleri amaca hizmet edecektir.

Uluslararası toplumun, Haiti depreminden günümüze, bölgenin en fakir ve en istikrarsız bu ülkesine, yardım ve destek konusunda sınıfta kaldığını anlamak bakımından, bugünlerde Port-au-Prince sokaklarındaki çatışmaları televizyonlardan izlemek yeterli olacaktır. Ülkeye yapılan yardımlar vesilesiyle, hükümet dışı kuruluşların dahil oldukları yanlış projeler ve suistimaller Haiti halkının güven duygusunu zedelemiştir. Uluslararası toplumun ve özellikle bölgesel kuruluşların, bu çaresiz ülkenin, 2021 yılı içinde, parlamento ve başkanlık seçimlerini başarılı biçimde gerçekleştirmesini teminen sorumluluk almaları zamanı gelmiştir.