Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) Nereye?

Donald Trump, 2016 yılında kazandığı başkanlık seçimlerinde kampanyasını “Önce Amerika” sloganı üzerine kurmuştu. Başkanlık koltuğuna oturduktan sonra da,  dış politika uygulamalarında seçmenlerine verdiği bu söze bağlı kaldı. ”Önce Amerika”nın diplomasideki anlamı, Amerikan çıkarını gördüğüm yerde, benim için evrensel insan haklarıymış, uluslararası davranış normlarıymış, çevre sorunlarıymış,  hiçbirinin hükmü yoktur demektir. Herhangi bir gerekçe göstermeden, ilk icraatların biri olarak, 7 Müslüman ülkeden gelen herkesi terörist ilan edip Amerika’ya girişlerini yasaklaması, insanlık için büyük önem taşıyan Paris İklim Sözleşmesinden ve Orta Menzilli Nükleer Kuvvetler Anlaşması’ndan(INF) çekilmesi, BM İnsan Hakları Konseyi toplantılarına katılmaması hep bu” Önce Amerika”  politikasının ürünleridir.

Joe Biden’ın başkanlık yarışında kullandığı slogan ise,” Amerika tekrar geri geldi” oldu. Biden öncelikle, demokrasi, insan hakları, basın özgürlüğü gibi kavramları dış politika öncelikleri arasına alarak bozulan Amerika imajını düzeltmeye çalıştı. Beklenti, Biden yönetimindeki Amerika’nın aynı zamanda küresel barışın korunması için sorumluluk üstlenerek uluslararası ilişkilerde ağırlığını koyacağı, yeniden dünyaya liderlik etmeye başlayacağı ve baskı rejimleri altında kıvranan mazlum halklara sahip çıkacağı yönündeydi. Maalesef, Biden’in 8 aylık başkanlık dönemi, bu beklentileri boşa çıkardı. Suriye, Filistin, Kıbrıs, Yukarı Karabağ gibi bölgesel sorunlarda Trump politikaları aynen devam ettirildi. Terör örgütleriyle temas ve verilen destek sürdürüldü. En büyük fiyasko ise Trump’ın büyük bir basiretsizlikle açıkladığı Afganistan’dan çekilme kararını hızlandırarak uygulamasında yaşanıyor. Afganistan’da havaalanından gelen yürek parçalayıcı görüntüler, Taliban’dan ziyade, Amerika’nın itibarına zarar verdi. “Ben vatandaşlarımı çıkarırım, geride kalanlara ne olursa olsun” demek, Trump’ın “Önce Amerika”sına mı? Biden’ın, “Amerika tekrar geri geldi”sine mi uyuyor? Artık siz karar verin.

Bir yerde dünyanın en gelişmiş ekonomisine, en güçlü ordusuna sahip olmak, illa diplomaside başarı getirmiyor. Afganistan’ın geleceği açıkta bırakılarak, tarih vermek suretiyle tüm yabancı askerlerin çekilmesini öngören bir anlaşmaya imza atmak, ne diplomasiyle, ne de askeri stratejiyle izah edilebilir.

Türkiye’de pek sevilmeyen, eski Yunanistan Dışişleri Bakanı Teodoros Pangolos, bir mülakatında, “Pahalı silah sistemlerine sahip olmaktansa, akıllı diplomatlarımın olmasını tercih ederim” demişti. Ne kadar doğru söylemiş. Her yeni başkan seçildiğinde, büyükelçilerin yarıdan fazlasını değiştirirseniz, dışişleri kadrolarının üst yönetimini tamamen yenilerseniz, geçmişten ders alma imkânını da kaybedersiniz. Vietnam, Irak, Afganistan gibi daha çok bozgunlar yaşarsınız.

Geçmişte, James Bond filmlerinde CIA ajanlarının serüvenlerini izlerdik. CIA’nın çeşitli  entrikalarla  hükûmetleri nasıl devirdiğinin hikayelerini dinlerdik. Hatta aydınlatılamayan her komplo teorisinin ardında ”mutlaka CIA’nin parmağı var” derdik. Oysa Afganistan’daki öngörüsüzlük, CIA’nin denildiği kadar da becerikli olmadığını  gösterdi. Önce altı ay, geçen hafta da en az bir ay dayanır diye rapor verdikleri Kabil, üç gün içerisinde teslim oldu. Aynı CIA, Körfez krizi sırasında da Başkan Bush’u, Saddam’ın Irak’ta kitle imha silahları barındırdığına ikna ederek savaşa sokmamış mıydı? Sonra bu silah depolarından hiçbiri bulunamadı.

Taliban yeni bir örgüt değil, en az 30 yılı aşkın bir süredir ortalıklarda.1996-2001 yılları arasında da Afganistan’ı yönetti. Sovyet işgaline direnebilsinler diye zamanında Amerika tarafından desteklenmiş. Ama asıl palazlanması Pakistan istihbaratı ISI‘nin eseri. Büyük Orta Doğu projesinin ortaya atıldığı ilk yıllarda, nasıl bir ılımlı İslam modası vardıysa, bugünlerde de Taliban’ı katı şeriat kurallarını uygulamaktan vazgeçmiş, kendisini yenilemiş, uzlaşıcı, barışçıl, bir örgüt olarak pazarlamak modası var. Oysa adamların tek emeli, İslam devletini ilan edip şeri kuralları uygulamak. Çağdaş olmak gibi bir dertleri yok. Televizyonlarda seyrettiğimiz Cumhurbaşkanlığını işgal eden Taliban liderleriyle, havaalanında canları pahasına kaçmaya çalışan Afganlılar arasında, görüntü itibarıyla, en az 500 yıllık bir medeniyet farkı var. Taliban’ın Kabil kapılarına dayandığı birinci gün, sözcüleri Süheyl Şahin, BBC muhabirine verdiği mülakatta hicaba bürünmeleri şartıyla, kadınların yanlarında kocaları olmadan sokağa çıkmalarına izin verileceğini müjdeledi. “Şecaat arz ederken, sirkatin söylemek”  tam da bu olmalı. Maalesef insan hakları deyince çifte standartta sınır tanımayan Batı da, Taliban’ın takiyelerine inanıyor, daha doğrusu inanmak işine geliyor. Kobani için Dünya’yı ayağa kaldıran insan hakları örgütleri nerede?

Taliban sözcüleri, basın toplantıları düzenleyerek, mülakatlar vererek barış taarruzuna devam ediyorlar. Ancak ikinci Taliban döneminin  uygulamalarına  ilişkin gelen ilk haberler, o kadar da parlak değil. Hırsızlıkla suçlanan bir Afganlının katrana batırılarak Kabil sokaklarında dolaştırılmasının, Celalabad’daki karşı gösterilerde, sivil halkın üzerine ateş açılmasının görüntüleri medyada yer almaya başladı bile. Taliban’a bağlı “selametin melekleri” militanlarının ev ev dolaşarak rejim muhaliflerini katlettiklerine, hicabı reddeden kadınların infaz edildiklerine dair İngiliz basınında yerel kaynaklara dayandırılan iddialar var. Değişen Taliban’dan gelen ümit verici mesajlar bunlarsa, vay halimize.

Kabil Havaalanı’ndaki Türk askerinin yeni misyonu

Türk askerine önerilen Kabil Havaalanı’nın Taliban’a karşı korunması misyonunda da sanki ufak bir değişiklik olmuşa benziyor. Pentagon Sözcüsü Kirby hafta başındaki basın toplantısında, ”Amerikan güçlerinin tahliye uçuşlarının yapılabilmesini amacıyla, havaalanının temizlenmesi için Türk askerleriyle birlikte çalıştıklarını” söyledi. Havaalanından temizlenecek olanlar ise Taliban değil, Taliban’dan kaçmaya çalışan Afganlılar. Herhalde tahliyeler bitince bir sonraki aşama da havaalanını Taliban’a teslim etmek olacak. Havaalanının korunacak düşmanı kalmadığına göre, işletmesine talip olacaklar çok çabuk bulunur.

On yıl önce yitirdiğimiz, Kıbrıs Türklerinin hak ve özgürlük mücadelesinin unutulmaz lideri Rauf Denktaş’ı saygı ve rahmetle anıyoruz. Onunla ilgili yazılanlar arasında, uzun yıllar onun danışmanlığını yapan Prof. Dr. Mümtaz Soysal’ın geride bıraktıkları hayli dikkate değer. Mümtaz Soysal, Türkiye’nin Ermeni meselesinde de -Orly Havaalanı saldırısı davasında- bilim insanı hüviyetiyle güçlü biçimde ülkemizi savunmuştu. Her vesileyle Kıbrıs davasının Türkiye’nin sırtında bir kambur değil, aksine bir onur meselesi olduğunu savunan Mümtaz Hoca, Kıbrıs üzerine Milliyet gazetesinde yazdığı makaleleri 1995 yılında Aklını Kıbrıs’la Bozmak adlı kitapta (Bilgi Yayınevi, Ankara, 170 sayfa) toplamıştı. 2019’da yitirdiğimiz Hoca, Denktaş’ın mücadelesini verdiği Kıbrıs ihtilafına bakışını şu cümlelerle özetliyor:

“Kıbrıs’taki şahlanış, geri çekilmeye, Asya ya da Anadolu içlerine sürülüşe ‘Dur’ deyişin, çiğnenen hakkını bileğinin gücüyle geri alışın göstergesidir.” 8 Haziran 1988, s.119

“Türkiye, (Kıbrıs Barış Harekatıyla) kendi hakkını kendi başına korumayı bilen bir devlet olduğunu göstermiştir. O çıkarma olmasaydı bugün Kıbrıs’ın bütünü çoktan Yunanistan’a ilhak edilmiş olacaktı.” 18 Temmuz 1981 (s. 67)“Unutmayalım ki Kıbrıs sorunu Avrupa ortalarından Anadolu içlerine kadar sonu gelmeyen gerileyişler yaşamış bir halkın gözünde, dış haksızlıklara ‘dur’ deyişin sembolik ağırlığını kazanmıştır.” 19 Aralık 1984, sayfa 96.

Mümtaz Hoca, Kıbrıs Türklerine karşı yıllardır uygulanan haksız ambargolar konusunda ise şu değerlendirmeyi yapıyor: “Batı dünyasının Hıristiyan ve Musevi olmayan toplumlara karşı çifte standart uyguladığı, son yılların çeşitli olaylarıyla iyice kanıtlandı. Dolayısıyla Kıbrıslı Türklerin sıkıntıları konusunda şimdiye kadar gösterilen kayıtsızlık hiç de şaşırtıcı değil.”19 Kasım1983, s.85)

Batı, karşısında ezilip büzüleni bulunca daha da yüklenir, dişe diş mücadele edip kafa tutunca pes eder. Bu, Türk diplomatlarının uzak ve yakın tarihten çıkardıkları önemli bir derstir. Türk diplomasisinin ondokuzuncu yüzyıldan devralınmış bir yetenekle Türkiye’ye karşı kurulan oyunları boşa çıkarmakta hayli becerikli olduğunu belirten Mümtaz Hoca, Atlantik ötelerinin ve Batı başkentlerinin havasına kapılan kimilerinin ise, Kıbrıs gibi yüzde yüz haklı olduğumuz konuda bile “Yumuşak davranmazsak mahvoluruz” dediğini kaydederek şunları söylüyor: “Bir adam, Denktaş, inançlı tutumuyla, direnciyle, bilgisiyle, zekâsı ve kişiliğiyle bu moralsizliğin buralara bulaşmasını önlemiş, Ankara’nın sıkı durmasına yardımcı olarak, uzaklarda tezgahlanan oyunu boşa çıkarmıştır.”12 Haziran 1984, sayfa 94.

Türkiye’de zaman zaman “Şu Kıbrıs olmasa her şey ne güzel olacak. Avrupa’ya katılmamızı Kıbrıs meselesi engelliyor. Her meselede karşımıza bu sorun çıkıyor. Kıbrıs bize çok pahalıya mal oluyor. Birleşik bir Kıbrıs kurulsa Rumlarla Doğu Akdeniz’de birlikte ne güzel yaşarız” diyenler çıkıyor.

Kıbrıs’ın Türk ekonomisi ve Türkiye’nin savunma harcamaları üzerindeki yükü önemsiz denecek kadar küçüktür. Lefkoşa’da Büyükelçi olduğum dönemde, nüfusu KKTC kadar olan bir ilimizin (ya da ilçemizin, zira birçok ilçemizin nüfusu KKTC’den büyüktür) yıllık giderleriyle Kıbrıs’ın yıllık giderini karşılaştırmış, arada anlam ifade edecek büyük bir fark olmadığını görmüştüm. Mümtaz Hoca da bu harcamaların askeri yönü konusunda şunları vurguluyor:“…dünyanın bilmediği ya da bildiği halde çarpıttığı bir şey var: Türkiye için iki tümen askeri Kıbrıs’ta tutmak, aynı kuvveti Kuzeydoğu Anadolu’da Sovyet sınırının zor koşulları altında tutmaktan kat kat ucuzdur. …Türkiye’nin NATO uğruna Sovyet sınırında asker tutunca batmayıp Kıbrıs’a gidince batacağını söylemek, ikiyüzlülüğün ve yalancılığın ta kendisidir.” (22 Ocak 1988, s.112)Herhalde bugün Mümtaz Hoca yaşasaydı, Rumların Avrupa Birliğinde ve Doğu Akdeniz’de aleyhimize ne düzenbazlıklar çevirdiğini de görmüş olurdu.

Kitapta Denktaş’ın iletişim yeteneğine de ilginç bir anı ile vurgu yapılıyor: 1988 yılında Güney Kıbrıs Rum Yönetimi liderliğine seçilen Yorgo Vasiliyu, daha önceki Rum liderlerine kıyasla davasını gülücüklerle, şakalarla savunmaya çalışan değişik bir siyasetçi tipiydi. Vasiliyu, dünyada görüşmeye ve uzlaşmaya açık, işbilir, iş bitirir, yumuşak kişilikli, sempati toplayan biri görüntüsünü yaratmıştı. Diğer bir deyişle, Denktaş’ın karşısına “Şeytan tüyü var” denen bir lider çıkmıştı. Mümtaz Hoca, geçmişte Makarios’ta da şeytan tüyü olduğunu, ama hazretin şeytan tüyünden çok, yüzündeki kurnazlık ifadesiyle şeytanın kendisi olduğunun söylenebileceğini, Kipriyanu’nun ise şeytan tüyü konusunda bir felaket olduğunu, özellikle Denktaş ile karşı karşıya geldiğinde renginin sarardığını, sesinin titrediğini yazıyor. Bu nedenle Denktaş-Vasiliyu karşılaşmasının merakla beklendiğini belirten Hoca, en büyük kişisel tutkusu fotoğraf merakı olan Denktaş’ın toplantıya fotoğraf makinesiyle girerek Vasiliyu’ya şunları söylediğini kaydediyor: “Vallahi, arada bir paralellik olsun diye söylemiyorum; ben bu makine ile Makarios’un da fotoğrafını çekmiştim. Ne yazık ki adamcağız dört ay sonra öldü.”

Mümtaz Soysal, Kafkasya ve Orta Asya’da büyük hayaller peşinde koşup “Kıbrıs dosyası kapanmadıkça bir yere gidemeyiz” diyenlere şu cevabı veriyor: “(İnsana) ‘Sizde yetenek olsaydı, Kuzey Kıbrıs gibi avuç içi kadar yeri kendi ayakları üzerinde durur hale getirir ve bu kadar kolay havlu atmazdınız’ derler. İnandırıcı olmak için Türkiye Kıbrıs’ta başarı kazanmak zorundadır.”12 Mayıs 1992, s.139

Sonuç olarak, kitapta Mümtaz Hoca’nın bizlere, Kıbrıs meselesinin bir kambur değil, Anadolu’da yaşayan Türk insanı için ikiyüz yıllık geriye çekilişi durduran bir onur kavgası olduğu mesajını verdiğini söyleyebiliriz. (s.152)

Büyük devlet adamı Denktaş’a aramızdan ayrılışının onuncu yılında bir kez daha Allah’tan rahmet diliyoruz. Ruhu şâd olsun.

*Bu yazı İlkses gazetesinde 15 Ocak 2022 tarihinde yayınlanmıştır.