Komşu ülke Azerbaycan, bu yıl Kasım ayında Birleşmiş Milletler (BM) İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi 29. Taraflar Konferansı’na – COP29’a ev sahipliği yapacak. Bu bağlamdaki karar, 11 Aralık’ta düzenlenen COP28 genel kurulunda alındı.
Belirtmek gerekir ki, COP ev sahipliği genellikle BM’nin beş bölgesel grubu arasında dönüşümlü olarak gerçekleştiriliyor. Her bölgesel grup, üyeleri arasından bu konferansa ev sahipliği yapacak bir ülkeyi aday göstermeye oybirliğiyle karar vermelidir.
2024’te COP29’a ev sahipliği yapma sırası Doğu Avrupa bölgesel grubuna gelince grupta yer alan Azerbaycan konferansın Bakü’de yapılması için adaylığını sundu. Azerbaycan’ın yanı sıra Ermenistan ve Bulgaristan da adaylıklarını sunan ülkelerdi. Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı İdaresi ile Ermenistan Başbakanlık Ofisi arasında 7 Aralık’ta yapılan doğrudan görüşmeler sonucunda yayınlanan ortak bildiride Ermenistan, Azerbaycan lehine adaylıktan çekildiğini açıkladı. Bulgaristan da Azerbaycan lehine adaylığını geri çekti.
ADA Üniversitesi ve Bakü merkezli AIR Center’in birlikte düzenlediği ve 30 ülkeden 60’tan fazla yabancı uzmanın katıldığı “COP29 ve Azerbaycan için Yeşil Vizyon” isimli forumda soruları yanıtlayan Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev Ermenistan’ın bu yönde tutumunu olumlu olarak değerlendirdi. Cumhurbaşkanı Ermenistan’ın Azerbaycan’ın adaylığını desteklemesinin iki ülke arasında güven yaratmasına katkı sağladığını söyledi.
Siyasi uzmanlar tarafından müzakere edilen konulardan biri de COP29’dan önce Azerbaycan ile Ermenistan arasında bir barış antlaşması imzalanıp imzalanmayacağıdır. İlham Aliyev soruları yanıtlarken temel ilkeler içeren bir anlaşmaya varılmasının kesinlikle gerçekçi olduğunu söyledi. Benzer bir açıklama 7 Mayıs’ta Ermenistan başbakanı Nikol Paşinyan’dan da geldi.
COP 29’un Azerbaycan’da düzenlenmesi ülke için önemli bir gelişmedir ve ekonomi, turizm, yatırım, bölgesel liderlik ve s gibi çeşitli alanlarda olumlu katkılar sağlaması düşünülmektedir.
Her yıl belirli takvimlerde düzenlenen COP toplantılarında sera gazı emisyonlarının azaltılması, iklim değişikliği ile mücadele, bu yönde finansmanın sağlanması gibi konular tartışılır ve kararlar alınır.
Bu toplantılar, BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi, Kyoto Protokolü ve Paris Anlaşması gibi iklim değişikliğiyle mücadelede belirleyici rol oynayan uluslararası iklim anlaşmalarının uygulanmasını da gözden geçirir.
ADA’da düzenlenen forumda küresel ısınmanın yarattığı fesatlara değinen Azerbaycan Cumhurbaşkanı Hazar Denizi’nin de iklim değişikliğinden olumsuz etkilendiğini vurgulayarak bunun sadece çevre sorununa yol açmadığını, ülkeleri ciddi bağlantı sorunları ile karşı karşıya bırakabileceğini bildirdi. Zira Çin’i multimodal taşımacılık çözümleriyle Avrupa’ya bağlayacak olan Orta Koridor projesi Hazar Deniz’i üzerinden geçmektedir ve artan çevre sorunları bir çözüm üretilmezse bu tarz önemli projeleri ileride ciddi tehlikeye atabilir.
Azerbaycan’ın hedefi ülkenin sera gazı emisyonlarını 2050 yılına kadar %40 oranında azaltma planının önemli bir parçası olan yenilenebilir enerji potansiyelini geliştirmektir. Ülke, yenilenebilir enerji kapasitesini 2030 yılına kadar %30’a çıkarmayı ve mevcut enerji sistemini bu doğrultuda çeşitlendirerek bölgede yeşil enerji konusunda lider olmayı amaçlamaktadır.
Ermenistan işgalinden kurtarılan bölgelerde yeşil enerji potansiyeli
Azerbaycan 2020 İkinci Karabağ Savaşı ve sonrasında geri aldığı Karabağ ve yedi bölgeyi, aynı zamanda Nahçıvan Özerk Cumhuriyetini yeşil enerji bölgeleri ilan etti.
Ülkenin tatlı su kaynaklarının yaklaşık %25’i Karabağ ve yedi bölgede yoğunlaşıyor. Bu bölgelerin uzun yıllar işgal altında olması ülkenin bu kaynaklardan faydalanmamasına neden olmuş, yüzbinlerce hektar tarım alanları sulanamamıştır, verimli topraklar erozyona uğramış, çölleşme sorunları ortaya çıkmıştır. Bu bakımdan işgalden kurtulan Suqovuşan ve Sərsəng su barajları Azerbaycan için çok önemlidir.
Hidroelektrik, Azerbaycan’ın yurt içi yıllık elektrik üretiminin yaklaşık %10’unu oluşturmaktadır. Azerbaycan’ın şimdi hedefi işgalden kurtarılan bölgelerdeki su ihtiyatlarını da kullanarak bu kapasiteyi artırmaktır. Bu bölgelerde 2021-2023 yılları arasında 170 megavat kapasiteli hidroelektrik santrali faaliyete başlamış, 2024 yılı sonunda bu sayının 270 megavata ulaşması hedeflenmektedir.
Azerbaycan güneş enerjisinin geliştirilmesi açısından da potansiyele sahiptir. Geçtiğimiz yılın Ekim ayında Birleşik Arap Emirlikleri’nin “MASDAR” şirketinin Azerbaycan’da inşa ettiği 230 megavatlık Karadağ Güneş Enerjisi Santrali’nin açılışı yapıldı. Bu Hazar Denizi ve Kafkaslar bölgesinin en büyük güneş enerjisi santralidir. 2022 yılında ise Azerbaycan Enerji Bakanlığı ve “MASDAR” şirketi işgalden kurtarılan bölgelerde yenilenebilir ve temiz enerji alanında işbirliğine ilişkin Mutabakat Zaptı imzaladılar.
İşgalden kurtarılan Zangilan, Cebrail, Gubadlı ve Fuzuli’de güneş enerjisi potansiyeli Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nden sonra ülkede en uygun ikinci bölgedir.
Laçin ve Kelbecer’in dağlık bölgeleri ise rüzgar enerjisi için iyi bir potansiyele sahiptir.
Yeniden kurulan Laçin şehri
Stratejik açıdan Ermenistan ve Karabağ’ın ayrılıkçı rejimi için önemli bir konumda olan Laçin şehri 18 Mayıs 1992 yılında işgal edilmiştir.
İşgal sonucunda 70 binden fazla Azerbaycan vatandaşı evlerini terk etmek zorunda bırakılmıştır.
Şehir işgal edildiğinde evler yağmalanmış ve çoğu yakılmıştır. İşgal yılları boyuncu Ermenistan ve ayrılıkçı sözde Dağlık Karabağ Cumhuriyet’inin ana hedeflerinden biri şehirde yaşayanların sayısını artırmak olmuştur. Bu amaçla Laçin’e Ermenistan ve Orta Doğu’dan Ermeniler yerleştirilmiştir. Ama şehirdeki yoksulluk, kötü yaşam şartları nüfusun artmasına engel olmuştur.
Laçin şehri 2022 yılının ağustos ayında Azerbaycan, Rusya ve Ermenistan liderleri arasında imzalanan 2020 ateşkes antlaşmasına esasen Azerbaycan’a iade edilmiştir.
Azerbaycan 2023 yılının Nisan ayında Karabağ’ı Ermenistan’a bağlayan ve Rus barış güçlerinin kontrolünde olan Laçin koridorunu kendi denetimine almış ve Azerbaycan-Ermenistan sınırına sınır geçiş noktası kurmuştur.
İade edildikten kısa süre sonra ise şehirde yeniden kurma işleri hızlı bir şekilde başlamıştır ve 2023 yılında Laçin sakinleri evlerine dönmeye başlamışlardır.
ADA Üniversitesi ve AIR Center’in birlikte organize ettiği ve 30 ülkeden 60’dan fazla yabancı uzmanların katıldığı Laçin’de düzenlenen forumda konuşan Azerbaycan Cumhurbaşkanı’nın Laçin temsilcisi Masim Mammadov yakında Laçin’in Sus köyüne 59 ailenin geri döneceğini açıkladı.
Şu tarihe kadar ise Laçin şehrine 493 aile (1838 kişi), Zabuh köyüne 217 aile (823 kişi) göç etmiştir.
Laçin’de yeni iş yerleri de açılmaya devam ediyor. Hakari nehri üzerindeki balık yetiştiriciliği tesisinde Laçin’e geri dönen 16 kişi işle istihdam edilmiştir.
Şehirden 8km uzakta yerleşen Zerti köyünde bulunan tarım ve sanayi bölgesindeki seralarda çeşitli sebzeler, dekoratif çiçekler, egzotik meyveler ve Laçin’in 30 yıllık işgal sonucunda maruz kaldığı ekolojik tahribatın sonuçlarını gidermek için ağaç fidanları yetiştiriliyor. Burada çalışanlar da yine Laçin sakinleridir. Yakın gelecekte ise Laçin ilçesi arazisinde fuar tipli büyük bir açık ve kapalı Pazar yeri yapılması planlanıyor. Temel amaç hem serada yetiştirilen ürünlerin satılmasını, hem de Laçin etrafındaki bölgelerde halkın ürettiği meyve, sebze, et ve süt ürünlerinin satışını bu pazarda satışını sağlamaktır.
Laçin’in değişimi ise değim yerindeyse şehri ziyaret eden insanları kendine hayran bırakıyor. Yemyeşil dağların koynunda yerleşen, yeniden inşa edilen bu şehir açık hava müzesini hatırlatıyor.
Evlerine, şehirlerine geri dönen insanlar ise bu mutluluğu paylaşmaktan çekinmiyorlar. Ama yine de zaman zaman endişelenmiyor değiller. İlk savaşta evlerini terk etmek zorunda kalmalarının verdiği travma ve şehrin Ermenistan sınırına yakın yerleşmesi zaman zaman onları endişelendirse de Azerbaycan’ın 1990’lı yıllardan çok daha güçlü konumda olduğunu da biliyorlar. Evlerine gönül rahatlığıyla dönmelerinin sebeplerinden biri de budur.
