ABD’NİN GRÖNLAND TUTKUSUNUN DÜNÜ VE BUGÜNÜ

İsveç ve Finlandiya’nın NATO’ya üyelikleriyle ilgili mesele üç ülkenin dışişleri bakanlarının imzaladıkları bir üçlü muhtırayla (Trilateral Memorandum), sürecin bu aşaması itibarıyla, giderildi ve NATO Zirve bildirisine “Finlandiya ve İsveç’i NATO üyeliği için davet etmeyi ve katılım protokollerini imzalamayı kararlaştırdık” yazılabildi (8. Madde).

NATO ve birçok üye ülke yapıcı yaklaşımından dolayı Türkiye’ye teşekkür ettiler. Öte yandan, müttefikler arasında yeni bir ihtilaf doğacağı ümidini taşıyan Rusya sevinemedi.

AB üyeliği için hep şart koşulan bir ülke olan Türkiye, bu defa, şart koşan ülke oldu ve şart koşuculara kendi ilaçlarından tattırdı.

Bu genel çerçeve içinde, İsveç ve Finlandiya liderlerinin şartlar içeren bir belgeye imza atmış olmaları önemlidir.

Bu genel çerçevenin dışına çıkıp içerilere de bakmaya başlayınca başka görüntüler ve hususlar da ortaya çıkmakta. Bakalım:

– Bu muhtıra üç ülkenin imzaladığı, Meclis onayı gerektirmeyen, hukuki bağlayıcılığından ziyade siyasi bağlayıcılığı olan milletlerarası bir akittir. Resmi bir NATO belgesi değildir ama NATO Genel Sekreteri’nin gözetiminde imzalanmıştır. Genel Sekreter garantör olmasa da bir anlamda hakemdir.

– Bazı Türk yorumcular NATO Genel Sekreteri’nin Türkiye’yi sevdiğine, Cumhurbaşkanı Erdoğan‘ı saydığına vurgu yapıyorlar. Öyle mi değil mi bilemem ama Genel Sekreter Türk siyasetçinin kafa yapısını çözmüş, Türkiye’nin önemini bilen, Türkiye’nin NATO’dan uzaklaşmasının ittifakının aleyhine bir gelişme teşkil edeceğinin bilincinde olan, aklını doğru kullanabilen bir üst düzey yetkilidir. Böyle olması, hem Türkiye hem NATO ülkeleri açısından şanstır. Aklı, egosu ve önyargıları, yetkileriyle ters orantılı bir Genel Sekreterin etkileri çok olumsuz olurdu.

– Muhtıranın kendisi, diplomatik müzakere becerisinin sergilendiği, yapıcı muğlaklıkların ve kendini garantiye alan yazımların, atıfların yer aldığı bir belgedir. (Bu belgeyi müzakere eden meslekten yetişme diplomatlarımız, her türlü zorluğa mukabil, görevin kendilerine emanet edilen kısmını yine hakkıyla yerine getirmişler).

– Belgede iki tarafın da kendi kamuoylarına başarı olarak sunacakları unsurlar bulunmaktadır. Türkiye, en hafifinden, “şart koştuk ve kabul ettirdik, YPG ve FETÖ’yü meselenin öznesi yapıp böyle bir belgede zikrettirdik” diyebilecek, İsveç ve Finlandiya da “aslında geri adım atmadan NATO üyeliğimizin yolunu açtık” diyebilecekler.

– Terör örgütü tanımında tarafların görüşleri farklı. Genel çerçevede bakıldığında birçok Avrupa ülkesi ve ABD, terör örgütü olduğunu pekala bildikleri yapılanmaların terör örgütü olmadıklarını utanmadan söyleyebiliyorlar, bu örgütlere alan açıyor ve iş tutuyorlar. Türkiye ise terör kelimesini harcıalem kullanıyor. Beğenmediğimiz, mutabık olmadığımız her şeye ve herkese terörist deme alışkanlığı terör konusundaki tutumumuzu zayıflatıyor.

– Belirli terör örgütleri bazında ise; PKK ve FETÖ Türkiye açısından tartışmaya yer vermeyecek açıklıkta terör örgütleridir. YPG ise, PKK’nın Suriye’deki kolu veya şubesidir, yani PKK’dır.

ABD ve İsveç ile Finlandiya dahil birçok Avrupa ülkesine göre ise, PKK terör örgütüdür ama YPG değildir. Bu ülkelerin görüşü şudur: “YPG bazı yönleriyle PKK’dan ilham alıyor olabilir, bazı üyeleri PKK’dan etkileniyor olabilir hatta bir kaçı organik bağ içinde bile olabilir ama YPG PKK değildir, ayrı bir yapılanmadır, üstelik DAEŞ’e karşı savaşta ortağımızdır”. FETÖ ise bu ülkelerin bu anlamda radarında bile değildir.

– Türkiye ile İsveç ve Finlandiya’nın bu konudaki farklılıkları belgenin 4. ve 5. maddelerinde, hem tanımsal hem eylemsel olarak, açıkça görülmektedir. Yani İsveç ve Finlandiya’nın nedamet getirip, doğru yolu bulmuş olmaları gibi bir durum yoktur.

Buna mukabil İsveç ve Finlandiya’nın YPG/PYD ve “Türkiye’de FETÖ olarak tanımlanan organizasyon” şeklinde atıfta bulunulan FETÖ’nün Türkiye’nin ulusal güvenliğine tehdit oluşturduğunu ve bu yapılanmalara destek vermeyeceklerini kaydetmiş olmaları dahi kayda değer bir gelişmedir. Darısı uygulamanın başına.

– Belgedeki diğer önemli bir husus, terör şüphelilerinin iadesidir. Madrid’de Muhtıranın imzalanmasının ardından Adalet Bakanı Bozdağ İsveç ve Finlandiya’da yaşayan 33 “terör örgütü üyesinin” iadesinin talep edileceğini, daha doğrusu, talebin yineleneceğini açıkladı.

Türkiye’nin bu yöndeki talepleri bugüne kadar nasıl karşılık buluyordu? Bulmuyordu, çünkü adıgeçen ülkeler iade taleplerini dikkate almıyor, işleme koymuyorlardı.

Şimdi ise Muhtıra’nın 8. Maddesinin 3. tiresinde ülkemizden gelen iade taleplerine bakılacağı (will address) kayıtlı. Yani İsveç ve Finlandiya artık lütfedip, verdiğimiz evraklara bakacaklar. Ama iade edeceğiz demiyorlar, bakacağız diyorlar.

Peki iade olur mu? İadeler, “Suçluların İadesine İlişkin Avrupa Sözleşmesi” ve diğer çok taraflı ve ikili anlaşmalara göre yapılıyor. Bu vesileyle, İade sözleşmesinin birkaç maddesinin, hakkında iade talebinde bulunulan kişilerin hangi şartlarda iade edilmeyeceklerine dair olduğunu hatırlamak yararlı olur. Yani bu anlaşmada, iade etmek istemeyene gerekçe çok. Finlandiya ve İsveç Dışişleri Bakanları da muhtelif beyanlarında iade işleminin öyle kolay olmayacağını kendi üsluplarıyla dile getirdiler. Kısacası, bu iki ülke, iade talebine konu olan dosyayı artık inceleyebilirler ama iade hükmü çıkması çok güç gibi geliyor.

– Yorumu içinde olan bir saptama: İsveç ve Finlandiya’nın muhtırada olmasını kabul ettikleri hususlarda ve daha da ötesinde, başta ABD olmak üzere Almanya, Hollanda, Yunanistan, Fransa ve diğer birçok müttefikle sıkıntılarımız var.

– Muhtıradaki diğer hususlar:

7. Maddede “artık ambargo yok” denilmiş. (Evet, iyi bir şey, ama zaten bu ülkelerden alamadığımız ve alternatif kaynaklardan tedarik edemeyeceğimiz bir şey de yok diye biliyorum).

8. Maddenin son tiresinde Daimi Yapılandırılmış İşbirliği (PESCO) dahil, AB’nin Müşterek Güvenlik ve Savunma Politikaları kapsamındaki çalışmalarda Türkiye’ye destek verileceği kayıtlı (Ama bu konuda başta Yunanistan, GKRY, Fransa gibi Türkiye’ye engel çıkarmaya yeminli o kadar çok ülke var ki, bu iki ülkenin verebilecekleri desteğin önemi kalmıyor).

Her halükârda, pratikteki yararı tartışılabilir olsa da, bu hususlar, müzakere kazanımlarıdır.

9. Maddede bahse konu daimi ortak mekanizma ise, meseleyi taze tutma ve gelişmeleri izlemek bakımından yararlı bir işlev görebilir.

– Konunun ABD ve Biden boyutu da var. Türkiye ile ABD arasında pek çok sorun bulunmaktadır (F 35 projesinden tard edilme, F-16 ve modernizasyon kitleri alınması, CAATSA yaptırımları, FETÖbaşının iade edilmemesi, Halkbank davası vs vs vs), Bu ülkeyle ilişkiler bir türlü yoluna giremiyor. ABD Başkanı Biden’ın Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı telefonla araması ve sonra toplantı marjında ikili görüşme yapmaları bu anlaşma paketinin bir parçasıdır demeyeceğim ama Türkiye’nin kararında belli bir etkisi olmuştur diye düşünüyorum.

Peki, Türkiye’nin Isveç ve Finlandiya’nın üyelikleriyle ilgili olumlu tutumu ABD’yle ikili ilişkilerdeki sorunları da çözer mi? Çözmez.

ABD’nin Suriye’nin kuzeyine yapılabilecek bir harekata destek vermesi sonucunu doğurur mu? Doğurmaz.

O meselelerin dinamikleri farklı.

Ancak, Türkiye’nin zayıflatılmasının NATO’nun zayıflatılması anlamına geldiğini ABD sonunda galiba idrak edebildi. Biden F 16 konusunda Kongre nezdinde yardımcı olmaya çalışacağını söylemiş. Bu söylediğini laf ola söylemediğini veya ABD’ye dönene kadar unutmayacağını ümit edelim.

– Üçlü muhtıranın en önemli unsuru tabi ki uygulama. Anlaşmalar uygulanabildikleri oranda anlam taşır. İsveç ve Finlandiya’nın üyelik süreci bu iki ülkenin katılım belgelerinin Türkiye dahil NATO’nun 30 ülkesinin parlamentolarında onaylandıktan sonra tamamlanacak ve bu iki ülke ancak o zaman üye olabilecekler.

Yani, bugünden o güne kadar olan süre Türkiye’ye muhtıranın uygulanıp uygulanmadığını izleme süresi vermektedir. (Gerekli gereksiz birçok vesileyle dile getirilen) “Türkiye bitti demeden bitmez” lafı, bu konu özelinde geçerli.

Türkiye, İsveç ve Finlandiya’nın muhtıradaki hususları hakkıyla uyguladığını değerlendirirse sorun olmayacak. Ya uygulanmadığı sonucuna varırsa? Bu durumda, TBMM onay işlemini yapmaz ve iki ülkenin üyelikleri gerçekleşemez. Peki Türkiye bu yola gidebilir mi? Tabii gidebilir. Ama gidip gitmeyeceği ayrıca değerlendirilmesi gereken bir husustur. Türkiye bu noktaya gelirse, her boyutuyla eksisini artısını tartar, fayda/zarar hesabını yapar ve ona göre kararını verir.

Son bir husus; malum, yakın zamanda Cumhurbaşkanlığı seçimi ve genel seçim var. O seçimlerin sonuçlarına göre, yukarıda değindiğim kararı vermesi gereken karar verici bugünkü karar verici olmayabilir. Dolayısıyla, konu hakkında muhalefet partilerinin de ne düşündüklerini duymak, görüşlerini bilmek iyi olur diye düşünüyorum. Ama Türkiye’de yıllardır maruz kaldığımız, bıktığımız ve istemediğimiz popülizm ve siyasi retorik dışında, ciddi düşüncelerini.

Kıbrıs Rum Yönetimi, Amerikalı Demokrat Senatör Robert Menendez’e bir liyakat madalyası vermiş, o da bir konuşma yaparak “Hedefim Kıbrıs’tan son Türk askerinin çekildiğini görmektir” diye buyurmuş. Aynı zamanda ABD Senatosunun Dış İlişkiler Komitesi Başkanı olan Menendez, herhalde Afganistan’dan son ABD askerinin çekilmesini içine sindiremediğinden olacak, fazla kafa yormadan, Kıbrıs’ın tarihini araştırmadan, 1960 Londra ve Zürih Antlaşmalarını, Kıbrıs’ta Türkiye’nin etkin ve fiili garantisinin her türlü koşul altında devamını isteyen bir Türk halkı olduğunu düşünmeden, elmalarla armutları karıştırarak konuşmuş.

Diyelim ki bunları bilmiyor, Türkiye gibi bir ülkenin, ister Kıbrıs’ta çözüm olsun isterse çözümsüzlük devam etsin, burnunun dibindeki bu Ada’da Kıbrıslı Türklerin ve Anadolu’nun güvenliğini tehlikeye atmayacağını düşünmesi gerekmez miydi? Belli ki bütün derdi ABD’deki seçmenlerden oy devşirmek. Türkiye’yle bu denli uğraşan bir politikacının tabii ki bunları bilmesi gerekirdi, ama belki de Ermeni eşinin etkisiyle, bu senatör eskiden beri gerek 1915 olayları gerek Azerbaycan’ın Ermeni işgalindeki toprakları konusunda Türkiye karşıtı söylemleri kendine iş edinmiş.

Kıbrıs’ın gerçekleri neydi? Kıbrıs adası 1878’de İngiliz yönetimine geçmeden önce üç yüz sene Osmanlı egemenliğinde kaldı. Ada’da bir dönem Türklerin nüfusu Rum nüfusunu geçmişti. 1950’lerde İngiltere sömürgelerini tasfiye sürecine başladığında, Türkiye Kıbrıs’ın eski sahibine, yani kendisine verilmesini talep etti. Yunanistan ve Rumlar ise Enosis, yani Yunanistan’la birleşme talebinde ısrar ediyordu. Sonunda üç devlet, İngiltere, Türkiye ve Yunanistan 1960 yılında yapılan görüşmelerle Londra ve Zürih Antlaşmalarını imzaladı ve Kıbrıs adası, anayasası fonksiyonel bir federasyon olarak nitelendirilebilecek, kendine özgü bir devlet haline geldi. Ancak bu devletin bağımsızlığı, farklı bir çözümle, üç devletin, yani Türkiye, Yunanistan ve İngiltere’nin garantörlüğüne bağlandı.

İşte bu düzenleme iledir ki Kıbrıs’ta, Türklerin Anavatanı olarak Türkiye’nin 650 askerinin, Rumların Anavatanı olarak da Yunanistan’ın 950 askerinin bulundurulması kabul edildi. 1960’ta Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alayının (KTBK) gelişini Türkler büyük coşkuyla karşıladı. Yani Sayın Menendez istediği kadar “Son Türk askeri” diyedursun, uluslararası antlaşmaların gereği olarak en azından bu birlikler orada kalacaktır, herhangi bir çözüm olsun olmasın.

Meseleye sırf Ada’daki askeri güç dengesi açısından bakarsak, 1963 olaylarında Rumlar tarafından Türk toplumuna yapılan saldırıların geri püskürtülmesi için sadece alay düzeyindeki bu sembolik birlik kafi gelmemiştir. Türklerin yok oluşunu önlemek için 1974 müdahalesi gerekmiştir. Yani 1964’te sözde barışı sağlamak için Kıbrıs’ta görevlendirilen Birleşmiş Milletler Barış Gücü askerleri hiçbir şekilde Türkleri koruyamamıştır. Türkiye’nin 1974’te Devletler Hukukuna dayanarak yaptığı yasal müdahale ve bulundurduğu Kolordu sayesindedir ki o zamandan bugüne kadar Kıbrıs’ta bir çatışma yaşanmamıştır. Dünya alem biliyor ki Kıbrıs’ta günümüzde gerçekten barışı ve istikrarı sağlayan güç Türk askeridir; orada turist gibi dolaşan ve birkaç yüz askerden oluşan BM gücü değil.

ABD’li Senatör belli ki Türk askerini istemiyor, onu işgal gücü olarak görüyor. Peki, bir an için öyle olduğunu düşünsek dahi, hiç Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti gibi dünyada örnek gösterilen bir demokrasiyle yönetilen ülkede, halk herhangi bir “işgal” gücüne nasıl katlanırdı? Oysa bunun tam aksi geçerlidir; Kuzey’de yapılan tüm kamuoyu yoklamalarında Kıbrıslı Türklerin, ezici çoğunlukla, vazgeçmek istemediği iki önemli talebi vardır: 1) Türk askerinin kalması, 2) Türkiye’nin etkin ve fiili garantisinin sürmesi.

Menendez’in Rumlara uygulanan Amerikan silah ambargosunun kaldırılması için var gücüyle çalışmış bir siyasetçi olduğunu da hatırda tutmak lazım. Konuşmasında nitekim adadaki Yunan askerleri konusuna girmemiş.

Türk askerine yönelik bu düşüncenin sonu nereye varır bilinmez. Kıbrıslı Türklerin 1963 Aralık ayında uğradığı saldırıların tekrarlanmayacağını kim garanti edebilir? Bu kanlı eylemlerin Rum failleri henüz yargı önüne çıkarılmadı. Türklere tazminat ödenmedi. Bu nedenle Türkiye’ye bakışı hasmane olan bir yönetim Ada’nın Güneyinde bulunduğu sürece Türklerin korunma ihtiyacı devam edecektir. Bunun için Türk askerinin caydırıcı etkisinin yaşamsal önemi vardır. İskenderun ve Mersin limanlarının güvenliği, Doğu Akdeniz’deki petrol ve olası doğal gaz boru hatlarının korunması için de Türk askerinin varlığı gereklidir.

Menendez’in gerçekçi davranması pek zor görünüyor, ama en azından bilsin ki onun arzusu ve hülyası gerçekleşmeyecek.